Mô hình cây Sacha inchi trên địa bàn tỉnh được Trung tâm Thông tin và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ) triển khai trồng thử nghiệm ở 2 huyện: Điện Biên và Mường Ảng. Trong đó, nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm trồng cây Sacha inchi trên đất dốc tại huyện Mường Ảng, diện tích 0,26ha; còn ở huyện Điện Biên trồng cây trên đất bằng cũng với diện tích 0,26ha. Sau 9 tháng thực hiện, đến nay cả 2 mô hình trồng cây Sacha inchi đều sinh trưởng và phát triển tốt, đặc biệt là nhiều cây đã ra hoa và bói quả. Dẫn chúng tôi tham quan mô hình trồng thử nghiệm cây Sacha inchi tại bản U Va, xã Noong Luống (huyện Điện Biên), ông Bùi Viết Truy, Trung tâm Thông tin và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ) - chủ nhiệm đề tài cho biết: Cây Sacha inchi khá dễ trồng, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt và cho năng suất cao; điều này chúng tôi cũng đã nghiên cứu thông qua mô hình trồng cây Sacha inchi tại các tỉnh: Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu làm căn cứ để triển khai trồng thử nghiệm tại Điện Biên. Dù thời gian cuối năm 2020 và đầu năm nay, lượng mưa trên địa bàn tỉnh khá thấp, điều kiện thời tiết khắc nghiệt nhưng diện tích cây Sacha inchi trồng thử nghiệm vẫn phát triển tương đối tốt và còn ra hoa, bói quả.

Vừa tham quan vườn cây Sacha inchi, ông Truy vừa cung cấp thêm cho chúng tôi một số thông tin liên quan đến loại cây trồng này. Ông Truy cho biết: Vì đây là loại cây mới nên hiện nay nhiều người vẫn chưa biết đến và hiểu được hết công dụng từ sản phẩm của cây Sacha inchi. Là cây trồng lâu năm nhưng cho thu hoạch hàng năm, Sacha inchi có thời gian từ khi trồng đến khi cho thu hoạch lứa đầu tiên chỉ khoảng 270 ngày (9 tháng), nhưng vòng đời của cây sacha inchi cho 1 chu kỳ sống của nó có thể kéo dài từ 10 - 30 năm hoặc hơn thế nữa tùy thuộc vào chế độ canh tác, chăm sóc, đốn tỉa... Sacha inchi thuộc dạng cây thân leo bán gỗ, khi trồng cần có cọc đóng, bên cạnh làm trụ cho thân cây quấn vào cọc và phát triển thân lá cành; càng lớn tuổi thân cây càng hóa gỗ nên khá dễ trồng và chăm sóc. Năm 2014, cây chính thức được xác định là phù hợp với khí hậu và thổ nhưỡng tại Việt Nam, từ đó trở đi diện tích Sacha inchi không ngừng mở rộng ở các tỉnh Tây Nguyên và xuất hiện nhiều vùng nguyên liệu lớn như ở các huyện: Đức Trọng, Lâm Hà (tỉnh Lâm Đồng); Krông Năng, Buôn Hồ (tỉnh Đăk Lăk)…

Theo nhiều nghiên cứu, cây Sacha inchi là cây trồng có giá trị cao vì tạo ra chuỗi sản phẩm có giá trị, đặc biệt là dầu Sacha inchi. Được xem là nguồn bổ sung dinh dưỡng cao cấp rất tốt cho sức khỏe con người, dầu Sacha inchi rất tinh khiết với thành phần giàu axit béo tự nhiên, hàm lượng omega 3 của Sacha inchi hiện tại đang đứng đầu so với các loại dầu khác. Nhờ đó, loại dầu này giúp cải thiện tình trạng sức khỏe của hệ thống tim mạch, ngăn ngừa rối loạn nhịp tim, làm giảm nguy cơ đau tim và giúp giảm các bệnh lý về tim mạch. Ngoài ra, dầu Sacha inchi còn là một thành phần không thể thiếu trong các sản phẩm làm đẹp, chăm sóc, phục hồi da và tóc. Dầu Sacha inchi còn giúp tái tạo và duy trì làn da khỏe mạnh, bảo vệ, chống lại các tế bào lão hóa; bảo vệ tóc khỏi những hư tổn gây ra bởi môi trường, hóa chất và nhiệt độ… Từ những lợi ích, công dụng của sản phầm dầu Sacha inchi và ưu điểm của loại cây này, Trung tâm Thông tin và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ) mới triển khai mô hình nghiên cứu trồng thử nghiệm ở 2 huyện: Điện Biên và Mường Ảng; từ đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc gây trồng và phát triển cây Sacha inchi trên địa bàn tỉnh. 

Quan sát những cây Sacha inchi đang phát triển xanh tốt cùng với những chia sẻ của chủ nhiệm đề tài nghiên cứu Bùi Viết Truy, chúng tôi cũng hy vọng rằng, đây sẽ là một loại cây trồng mới đem lại năng suất và thu nhập cao cho người dân trên địa bàn tỉnh. Anh Lò Văn Nhịn, bản U Va, xã Noong Luống (huyện Điện Biên) - gia đình góp đất thực hiện đề tài cho biết: “Gia đình tôi đã cho Trung tâm Thông tin và ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ (Sở Khoa học và Công nghệ) mượn 2.600m2 đất vườn để trồng thử nghiệm cây Sacha inchi. Hiện nay, cả vườn có tổng cộng 800 cây Sacha inchi. Loại cây này khá mới và lạ với thổ nhưỡng, khí hậu ở địa phương nhưng qua một thời gian trồng thử nghiệm, cây Sacha inchi phát triển tốt; đặc biệt là một số cây đã ra quả. Nếu sau thời gian trồng thử nghiệm, đề tài đạt kết quả tích cực, năng suất cây đạt cao thì thay vì trồng rau màu có thể gia đình tôi sẽ nhân rộng diện tích trồng cây Sacha inchi. Chuyển đổi sang loại cây trồng mới này với hy vọng sẽ nâng cao thu nhập cho gia đình.

Việc nghiên cứu, chọn tuyển giống cây trồng mới cho năng suất, chất lượng và phù hợp với điều kiện khí hậu tại địa phương là hướng đi đúng và cần thiết. Dù mới triển khai thực hiện, song Đề tài “Nghiên cứu khả năng thích ứng, xây dựng mô hình cây Sacha inchi tại tỉnh Điện Biên” đã thể hiện sự quan tâm của cơ quan chức năng, đặc biệt là Sở Khoa học và Công nghệ trong việc nghiên cứu, thử nghiệm đưa giống cây trồng mới vào sản xuất nông – lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh. Việc nghiên cứu sẽ tạo cơ sở để chuyển giao kỹ thuật cho người dân nhằm thay thế các loại cây kém chất lượng và có thể trồng đại trà theo hướng sản xuất hàng hóa, góp phần vào việc phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh.