Người Hà Nhì giữ rừng

Giữ rừng từ tiềm thức

Trên hành trình về với cực Tây, dọc quốc lộ 4H, bắt đầu qua đất Chung Chải, chạy qua Leng Su Sìn, Sen Thượng đến tận xã Sín Thầu mấy chục cây số chúng tôi không khỏi ngạc nhiên khi đâu đâu cũng thấy màu xanh của rừng hiển hiện. Phải đến khi gặp được bà Pờ Mỳ Lế, Bí thư Đảng ủy xã Sín Thầu, người con của đồng bào Hà Nhì đã gắn bó với mảnh đất này thì mọi thắc mắc đó mới có lời giải đáp. Từ xưa đến nay, ở miền đất này các thế hệ người Hà Nhì luôn gìn giữ, bảo vệ tốt “lá phổi xanh” của thiên nhiên. Người Hà Nhì nơi đây tâm niệm rằng quan trọng nhất là rừng, họ sinh sống nhờ rừng, ở nhà cũng nhờ rừng, nước sinh hoạt cũng do rừng mà ra, nếu không bảo vệ được rừng thì cũng không sống được... “Nhận thức rõ rừng đầu nguồn có tầm quan trọng rất lớn trong việc bảo vệ nguồn sống, cộng đồng người Hà Nhì ở 7 bản của xã Sín Thầu đều chung sức quản lý và bảo vệ tốt gần 12.000ha rừng, duy trì tỷ lệ che phủ rừng của xã đạt trên 73%” - Bà Pờ Mỳ Lế cho biết.

Cũng theo bà Pờ Mỳ Lế, trong tín ngưỡng dân gian người Hà Nhì có tục thờ thần rừng, ở mỗi bản lại có một khu rừng thiêng không ai được chặt phá. Đặc biệt, vào tháng 2 âm lịch hàng năm, người Hà Nhì nơi đây lại tổ chức Lễ cúng bản (hay còn gọi là lễ Gạ Ma Thú) - nghi lễ lớn, quan trọng nhất trong năm. Lễ hội này nhằm mục đích cầu cúng các vị thần, trong đó có thần rừng thiêng và tổ tiên phù hộ để năm mới mưa thuận, gió hòa, mọi người trong bản mạnh khỏe, làm ăn gặp nhiều may mắn. Trong những ngày này, người Hà Nhì dừng các công việc trên nương rẫy, không gây mất đoàn kết, không ăn thịt thú rừng, không bắt hoặc mang vào bản các con vật sống trong hang, lòng đất để tránh rủi ro cho Nhân dân trong bản... Điều đó cho thấy rừng có vị trí rất quan trọng trong tín ngưỡng của người Hà Nhì nơi cực Tây Tổ quốc.

Không những thế, ngay từ mới lọt lòng, những đứa trẻ dân tộc Hà Nhì đã được mẹ khắc ghi vào tiềm thức việc phải gìn giữ bảo vệ rừng qua những bài hát ru, hát dân ca. Bằng tiếng hát ngọt ngào, người mẹ Hà Nhì dạy con mình chỉ thu hái những nông sản mình trồng được, không được chặt phá cây to, cây gỗ quý và phải xem rừng như “người mẹ thiên nhiên” nuôi dưỡng cuộc sống của mình. Cùng với câu chuyện của bà Pờ Mỳ Lế, chúng tôi nhớ lại cuộc trò chuyện cách đây không lâu với cô cán bộ văn hóa Pờ Xí Mé cũng là một người con của mảnh đất cực Tây Sín Thầu. Trong rất nhiều những câu chuyện mà cô kể về dân tộc mình, chúng tôi vẫn nhớ một câu mà Pờ Xí Mé nói đầy tự hào: “Người Hà Nhì chúng em không phá rừng đâu! Được dạy từ nhỏ rồi mà!”.

Giữ rừng làm sinh kế

Không chỉ là yếu tố tâm linh, hiện nay, rừng còn đang là nguồn sống cho người dân Hà Nhì, nhất là từ khi chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng được đưa vào triển khai thực hiện. Trong chuyến công tác này, chúng tôi may mắn đến đúng dịp đi tuần rừng mùa hanh khô của người dân bản Tá Sú Lình, xã Sín Thầu. Rừng của bản Tá Sú Lình nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé với hơn 320ha rừng tự nhiên, trong đó có 240ha diện tích do cộng đồng bản bảo vệ. Để quản lý tốt diện tích rừng, tổ quản lý bảo vệ rừng bản Tá Sú Lình thường xuyên tổ chức tuần tra, kiểm soát, thực hiện nghiêm các biện pháp phòng cháy, chữa cháy rừng; coi rừng là ngôi nhà chung của cộng đồng... Nhờ đó, khu rừng nguyên sinh nơi đây đã được bảo vệ tốt trong thời gian qua.

Vừa đi dưới tán rừng xanh mát, ông Chảo Trố Phạ, Bí thư Chi bộ bản Tá Sú Lình, xã Sín Thầu vừa chia sẻ: “Người Hà Nhì sống ở mảnh đất này bao nhiêu đời nay, luôn luôn đoàn kết trong công tác bảo vệ rừng, khai thác các tiềm năng lợi thế từ rừng. Gắn với quan điểm đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, tôi cũng luôn quán triệt, vận động đối với cán bộ, đảng viên và nhân dân quản lý bảo vệ diện tích được Nhà nước quy hoạch trong 3 loại rừng”.

Cũng theo ông Chảo Trố Phạ, bản Tá Sú Lình hiện có 24 hộ với khoảng 108 nhân khẩu. Với diện tích rừng bảo vệ, trung bình mỗi năm bản nhận được trên 240 triệu đồng, chia làm 2 đợt. Hiện nay, bản có 4 tổ tuần tra với sự tham gia của hầu hết các hộ dân trong bản. Duy chỉ có 1 hộ người già neo đơn trên 75 tuổi là không tham gia nhưng vẫn được cộng đồng bản trích tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng. Không chỉ vậy, tận dụng những tán rừng xanh mát, 80% hộ dân của bản còn trồng sa nhân để tăng thu nhập cho gia đình...

Câu chuyện của bản Tá Sú Lình cũng tương tự bản Tả Ló San, một bản khác của người Hà Nhì ở xã Sen Thượng - nhiều năm nay cũng nổi tiếng một vùng bởi kỳ tích giữ rừng. Không những thế, nơi đây còn nổi tiếng với những “triệu phú rừng”. Bởi lẽ cả bản chỉ có 24 nóc nhà nhưng chăm sóc, bảo vệ đến hơn 2.755ha rừng; trong đó, hầu hết là rừng nguyên sinh, dưới tán là hệ sinh thái động, thực vật rất phong phú. Hàng năm, tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng ở Tả Ló San tính theo đầu người cao nhất tỉnh. Đơn cử như năm 2021, bản được hưởng hơn 2,5 tỷ đồng tiền dịch vụ môi trường rừng; đến năm 2022, mỗi khẩu được hưởng 18 triệu đồng/năm. Như vậy, mỗi hộ 6 khẩu trở lên sẽ hưởng từ trên 100 triệu đồng/năm từ rừng - con số mơ ước ngay cả với nhiều hộ dân ở vùng thấp... 

Điều đọng lại trong chúng tôi qua hành trình này đó là tinh thần gìn giữ, bảo vệ rừng của người Hà Nhì ở cực Tây. Họ coi những cánh rừng như người mẹ thiên nhiên luôn bao bọc, nuôi dưỡng cộng đồng mình hàng ngày. Giữ rừng tốt nên người Hà Nhì nơi đây đang được hưởng lợi từ dịch vụ môi trường rừng. Theo thống kê, trung bình mỗi hộ dân người đồng bào Hà Nhì ở khu vực huyện Mường Nhé có thu nhập gần 10 triệu đồng/năm từ công sức bảo vệ rừng. Nhờ vậy, đời sống tinh thần cũng như vật chất của người dân đã được cải thiện, nhiều gia đình vươn lên trở thành điểm sáng nơi biên giới về phong trào giữ rừng. Trước lúc trở về, điều chúng tôi mong muốn nhất là cộng đồng người Hà Nhì nơi đây sẽ giữ mãi tinh thần đó và nâng cao hơn ý thức phát triển kinh tế rừng gắn với bảo vệ rừng bền vững. Qua đó, góp phần duy trì ổn định tỷ lệ che phủ rừng, bảo vệ môi trường sinh thái, bảo tồn đa dạng sinh học ở mảnh đất cực Tây.