Người giữ hồn pí Ba Chà

Pí là một loại sáo truyền thống của dân tộc Thái trắng, thuộc bộ hơi với cấu tạo bằng hai ống nứa tép nhỏ cỡ ngón tay út. Lưỡi sáo được làm bằng đồng hoặc bạc nõn. Hai ống nứa được buộc bằng sợi dây đồng nhỏ, kẹp lại, ống nứa ở gần miệng thổi được kẹp bằng sáp ong có tác dụng giữ hơi.

Cụ Lường Văn Mín, sinh năm 1910, tại bản Nà Khuyết, bên dòng Nậm Khếnh yên bình. Năm nay đã 105 tuổi nhưng cụ vẫn là hạt nhân văn nghệ của huyện. Thời trẻ, tiếng pí của cụ vang khắp núi rừng Ba Chà nên không cuộc vui nào thiếu cụ, chỉ cần có hiệu lệnh là cụ “khăn gói quả mướp”, dắt cây pí sau lưng lên đường. Sau này khi tuổi đã cao, cụ vẫn say mê với tiếng pí nên nhiều hội diễn hay phục dựng lễ hội truyền thống, ban tổ chức đều mời và ít khi nào cụ chối từ.

Cụ Mín thể hiện bài pí truyền thống bằng cây pí pặp.

Cụ Mín tiếp chúng tôi trong căn phòng nhỏ, dày đặc bằng khen, giấy khen, nhiều tấm đã cũ chỉ còn lờ mờ nhận được ra tên cụ. Khi biết chúng tôi đến tìm hiểu về cây pí, cụ Mín nhanh nhẹn hẳn lên. Cụ vào buồng lấy sáo ra cho chúng tôi “mục sở thị”. Rồi chẳng cần được yêu cầu, cụ Mín cũng dành tặng khách phương xa những bài pí hay nhất. Cây pí trông mộc mạc, giản dị thế thôi nhưng khi tiếng cất lên lại chan chứa niềm vui, nỗi buồn của người dân tộc Thái. Đã ở tuổi xưa nay hiếm nhưng khi cầm pí lên thổi, đôi tay cụ điêu luyện khác thường. Lắng nghe tiếng pí của cụ, chúng tôi cảm nhận được tâm tư, tình cảm mà cụ Mín muốn gửi gắm. Những cảm xúc về tình yêu đẹp, về cuộc sống bình yên, về công việc thường ngày với những buồn, vui được thể hiện đầy đủ trong tiếng pí khi trầm, khi bổng gói cả tình yêu và khát vọng...

Hiện tại, cây pí không còn thấy nhiều trong cộng đồng người Thái trắng, nhưng tình yêu với cây pí đã thôi thúc cụ Mín không ngừng học hỏi, không ngừng cố gắng để gìn giữ, phát huy tinh hoa văn hóa dân tộc mình. Cụ cố gắng truyền dạy cho các lớp con cháu, nhất là thế hệ trẻ với một tâm niệm rằng: Giữ được tiếng pí là giữ được cái hồn, giữ được nét văn hóa cha ông xưa để lại. Dù chưa được phong nghệ nhân, nhưng với người Thái trắng ở Ba Chà, cụ mãi là nghệ nhân của dân tộc, người đã cả đời giữ hồn cho pí tồn tại mãi với thời gian.