Người Dao đón tết
Trước khi đến tết gia đình thường chuẩn bị lợn tết, gà, gạo nếp và lá dong để gói bánh chưng… Sáng sớm ngày 30 tết cả nhà dậy sớm, đun nước sôi để thịt lợn, đàn ông giúp nhau thịt lợn từ nhà này đến nhà khác, nếu chưa xong thì chiều lại tiếp tục. Mỗi con lợn được làm sạch sẽ xong đều phải bày trước bàn thờ để cúng tổ tiên gọi là (síp chà phin) hoặc (síang chà phin). Việc cúng tổ tiên nếu không có thầy cúng cụ thể thì chỉ cần thắp hương lên thờ. Còn chị em thì gói bánh chưng để ninh và làm bánh dày. Bánh chưng được đánh dấu 12 chiếc bánh đầu tiên trước khi thả vào nồi tượng trưng cho 12 tháng trong năm. Người Dao quan niệm rằng làm như thế để quan sát chiếc bánh nào tương đương với tháng đó chìm trước thì coi như tháng đó có mưa nhiều trong năm tới…
Buổi chiều bố trí một người dọn dẹp, quét nhà sạch sẽ. Việc này có nghĩa là quét những gì không tốt của năm cũ ra ngoài cho ngôi nhà trong sạch để đón chào năm mới sẽ có nhiều may mắn và tốt đẹp hơn. Riêng phần quét dọn trên gác bếp không được dùng chổi quét nhà hàng ngày để quét mà phải dùng chổi tre hoặc chổi làm từ cành trúc... Vì người Dao quan niệm rằng làm thế hồn của ngô lúa sẽ sợ hãi và bị lưu lạc năm tới sẽ mất mùa đói kém.
Quét dọn xong, chủ nhà dùng giấy đỏ cắt thành những nét hoa văn và có hình con chim đang bay lượn, hình con cá đang bơi có ý nghĩa là sự kết hợp giữa các sức mạnh của thiên nhiên để giúp đỡ tổ tiên phù hộ cho gia đình gặp nhiều may mắn trong năm tới. Sau đó, bóc tất cả giấy cũ trên bàn thờ và dùng giấy bản dán trước rồi dùng các tờ giấy đỏ vừa cắt dán qua bên ngoài. Hai bên bàn thờ thường dán 2 câu đối bằng chữ nôm dân tộc (chữ Hán đã được cải biến) được viết thẳng dọc trên giấy đỏ tươi. Công việc này thường là người chủ gia đình ông nội hay bố làm. Tiếp đó là vớt bánh chưng và giã bánh dày để bày lên bàn thờ, giắt hoa mận, hoa đào lên rồi thắp hương. Đầu tiên là thắp trên bàn thờ tổ tiên rồi chuồng trâu, bò; chuồng lợn, gà; đồng thời cũng dán các mẩu giấy đỏ trên cửa nhà, cửa chuồng trâu, chuồng lợn, cối đá... việc thắp hương trên bàn thờ là thờ cúng tổ tiên, còn thắp trên chuồng gia súc gia cầm là có ý nghĩa cảm ơn các vị thần đã phù hộ gia đình trong năm cũ và tiếp tục phù hộ cho năm mới. Việc dán giấy mang tính chất là làm cho mọi thứ sáng sủa, tươi mới hơn trong năm mới.
Tiếp theo là việc đun nước tắm rửa gột rửa những thứ tạp uế, bệnh tật, sự không may mắn của năm cũ đi để thân thể sạch sẽ chào một năm mới nhiều may mắn và khỏe mạnh.
Việc chuẩn bị bữa cơm chào đón giao thừa cũng rất quan trọng. Các phần xương và thịt lợn được lọc ra riêng, phần thịt thủ và chân giò được xát muối và dùng lạt xâu treo lên gác bếp và thường được gọi là phần của ông bà ngoại nên phải để đến ngày 1/3 (âm lịch) mới được ăn. Theo tục kiêng của người Dao thì đến ngày 1/3 (âm lịch) là ngày mưa gió giao hòa gọi là ngày kiêng sấm sét, nếu không kiêng về sau sẽ có sấm sét và mưa to gió lớn làm hư hại hoa màu nên ngày này tuyệt đối không được ra nương rẫy làm. Bữa cơm trong đêm giao thừa được coi là ấm cúng nhất trong năm, có đầy đủ các thành viên trong gia đình và ăn uống vui vẻ, các cụ ông, cụ bà truyền dạy cho con cháu những điều hay lẽ phải.
Sáng sớm mồng 1 tết cả nhà dậy sớm để chuẩn bị làm lễ xuất hành đầu năm. Thường là ông nội hoặc bố là người dẫn đầu cả nhà làm lễ xuất hành, mỗi người mang một thứ dụng cụ lao động như cày, cuốc, dao, can hoặc thứ gì có thể đựng nước. Cả gia đình đi theo đoàn ra khỏi nhà, người chủ gia đình đọc vài câu niệm: “Xuất đông thuận đông, xuất nam thuận nam, xuất tây thuận tây, xuất bắc thuận bắc, hỡi các vị thần sông, thần núi, thần gió... và mong Ngọc Hoàng chứng giám, năm cũ đã qua năm mới đã đến tôi xin thay mặt dẫn gia đình làm Lễ xuất hành cầu mong các vị Thần phù hộ cho gia đình tôi 1 năm mới mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, gia đình an lành vạn sự như ý…”. Niệm xong mỗi người thực hiện một công việc phù hợp với dụng cụ của mình. Thường người chủ gia đình đánh trâu hoặc bò ra cày 1 đường cày trên ruộng hoặc nương bất kỳ rồi dắt trở lại nhốt vào chuồng và nhặt 1 cục đá đâu đó về nhà để dưới chân bàn thờ với ý nghĩa là mang lộc đầu xuân về nhà, sau đó múc nồi cám được nấu và pha muối chuẩn bị từ tối 30 tết ra cho trâu bò ăn, việc này có ý nghĩa là trả ơn những ông trâu, chú bò đã vất vả giúp gia đình cày bừa suốt năm cũ và sẵn sàng chuẩn bị cho năm mới. Còn người dùng cuốc cũng cuốc vài nhát trên nương hoặc ruộng rồi cầm cục đá lấy lộc về để dưới chân bàn thờ, người dùng dao thì chặt 1, 2 que củi mang về. Đặc biệt là người lấy nước phải mang theo 1 que hương và 1 gói muối nhỏ và ít tiền ma được làm từ giấy bản thường dùng để cúng tế hàng ngày. Đến mỏ nước thì thắp que hương chọc vào gói muối cắm xuống gần mỏ nước và giắt ít tiền ma ở gần đó rồi múc ít nước mang về. Những việc làm này mang tính chất gọi là mua nước và cảm ơn vị thần nước đã cung cấp nước cho cả gia đình trong năm cũ và tiếp tục cấp nước cho năm mới. Tốt nhất nên chọn người mệnh thủy để phụ trách công việc này vì thường người Dao đỏ quan niệm người mệnh thủy là mệnh nước nên chưng cất rượu sẽ được nhiều rượu hơn và thực hiện công việc mua nước sẽ được thần nước ủng hộ và cung cấp nước dồi dào quanh năm.
Sau khi trở lại gia đình mọi người có mặt đầy đủ rồi chuẩn bị bữa sáng. Trước mỗi bữa ăn trong vài ngày đầu năm phải thắp hương từ trên bàn thờ tổ tiên đến các chuồng gia cầm, gia súc như tối 30 tết. Ăn sáng xong các bà, các mẹ sẽ dậy các cháu nữ cách thêu thùa; ông nội, bố sẽ dậy cho các cháu nam học bài, hát…
Những nghi lễ đón tết này được coi là nét đẹp văn hoá độc đáo riêng trong đời sống của người Dao. Vì vậy cần được quan tâm, trân trọng, gìn giữ và phát huy.