Thanh tra chuyên ngành bảo hiểm xã hội: Gỡ vướng để phát huy hiệu quả

Giảm hàng nghìn tỷ đồng nợ bảo hiểm 

Trong những năm qua, tình trạng nợ, trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), BH thất nghiệp ngày một phổ biến với nhiều hình thức, thủ đoạn tinh vi. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này chủ yếu là nhận thức, ý thức tuân thủ pháp luật của các đơn vị sử dụng lao động chưa cao, chế tài xử phạt chưa tương xứng, chưa đủ sức răn đe với các hành vi vi phạm, công tác quản lý, xử lý ở một số nơi còn lỏng lẻo… Từ năm 2016, tổ chức công đoàn được giao chức năng khởi kiện nhưng do sự chồng chéo của văn bản pháp luật liên quan, chưa có hồ sơ khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH nào được tòa án tiếp nhận.

Thực tế còn tồn tại những vướng mắc trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội cần tháo gỡ.

Trong bối cảnh đó, theo quy định của Luật BHXH năm 2014, từ năm 2016, ngành BHXH được giao và triển khai chức năng thanh tra đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT. Năm 2017, toàn ngành đã tiến hành thanh tra chuyên ngành, thanh tra liên ngành và kiểm tra đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp tại 16 nghìn đơn vị sử dụng lao động.

Theo BHXH Việt Nam, nếu năm 2015, khi cơ quan BHXH chưa có chức năng thanh tra chuyên ngành đóng, tổng số nợ của BHXH toàn ngành là 7.061 tỷ đồng, bằng 5,19% số phải thu, thì đến năm 2017, số nợ BHXH giảm còn 5.737 tỷ đồng, bằng 2,9% số phải thu. Công tác thanh tra, kiểm tra đã phát hiện có trên 42.000 lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH, BHYT, BH thất nghiệp, nhưng chưa tham gia hoặc đóng thiếu thời gian tham gia bảo hiểm với số tiền phải truy đóng là 88,179 tỷ đồng; trên 50 nghìn lao động đóng thiếu mức quy định với số tiền phải truy đóng là hơn 47 tỷ đồng. Tỷ lệ thu hồi nợ qua công tác thanh tra, kiểm tra là 52,7%. Về kết quả xử lý vi phạm hành chính, cơ quan thanh tra đã lập biên bản vi phạm hành chính 505 đơn vị sử dụng lao động, tổng số tiền xử phạt phải thu là 7,899 tỷ đồng, đến nay đã thu được 1,749 tỷ đồng.

Những kết quả nói trên cho thấy việc giao chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT cho cơ quan BHXH đã góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, người lao động.

Còn vướng mắc về cơ chế, chính sách

Mặc dù công tác thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT của ngành BHXH đã góp phần tích cực vào việc hạn chế tình trạng nợ đóng, chậm đóng BHXH, lạm dụng chính sách BHXH, BHYT, trục lợi các quỹ BHXH, BHYT…, song công tác này còn không ít những khó khăn, vướng mắc. Theo ông Trần Đức Long, Vụ trưởng Vụ Thanh tra - Kiểm tra, BHXH Việt Nam, vướng mắc trước tiên là về mặt cơ chế, chính sách. Theo quy định tại Điều 34, Luật Thanh tra năm 2010, người được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành phải là công chức, nhưng ngành BHXH lại có đặc thù, chỉ Vụ trưởng, Phó Vụ trưởng tại cơ quan BHXH Việt Nam và Giám đốc, Phó Giám đốc BHXH các tỉnh, thành phố là công chức, còn lại phần lớn những người làm công tác thanh tra, kiểm tra của ngành là viên chức. Do vậy, thành viên các đoàn thanh tra chủ yếu là viên chức, nên không có thẩm quyền xử phạt và xử lý các vi phạm của đối tượng thanh tra. 

Trong quá trình thanh tra, đoàn thanh tra chỉ được lập biên bản với các trường hợp vi phạm, sau đó phải báo cáo với người ra quyết định thanh tra hay Giám đốc BHXH tỉnh, thành phố. Điều này khiến công tác xử lý vi phạm không bảo đảm tính kịp thời, thiếu tính răn đe. Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp né tránh việc thanh tra bằng cách vin vào Chỉ thị 20/CT-TTg của Thủ tướng về việc chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra, trong đó yêu cầu không để xảy ra tình trạng thanh tra, kiểm tra quá 1 lần/năm đối với doanh nghiệp. 

Để triển khai hiệu quả chức năng thanh tra, nâng cao tính tuân thủ pháp luật của chủ sử dụng lao động, BHXH Việt Nam đã đưa ra một số kiến nghị về vấn đề thành lập đoàn thanh tra, nghiên cứu, sửa đổi quy định về trình tự, thủ tục theo hướng đơn giản hóa thủ tục hành chính để phù hợp với tình hình thanh tra thực tế. Ông Trần Đình Long cho biết, để phát huy hơn nữa hiệu quả của công tác thanh tra, kiểm tra, trong thời gian tới, BHXH Việt Nam sẽ tập trung thực hiện xây dựng Đề án "Đánh giá thực trạng công tác thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT của BHXH Việt Nam và đề xuất bổ sung hoàn thiện" nhằm kiến nghị bổ sung chức năng thanh tra chuyên ngành đầy đủ cho ngành BHXH. 

Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam nhấn mạnh việc phối hợp với các bộ, ngành phải được cụ thể hóa từ khâu chia sẻ thông tin, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra đến tổ chức thực hiện. Trong đó, cần nâng cao hiệu quả phối hợp với cơ quan công an tại địa phương, chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra. Đồng thời, cần có sự tăng cường, phối hợp với các ngành chức năng nhằm triển khai thực hiện hiệu quả các điều luật hình sự về các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BH thất nghiệp theo quy định của Luật Hình sự có hiệu lực từ ngày 1-1-2018.