Bình yên dưới chân núi Thẳm Tọ

Dẫn chúng tôi tham quan một vòng, già làng Vàng Nhìa Dính cho biết: Bản Thẳm Tọ có 36 nóc nhà, 232 nhân khẩu, là địa bàn duy nhất của xã Xuân Lao, huyện Mường Ảng không có người nghiện ma túy, vi phạm pháp luật, mắc các tệ nạn xã hội. Ông không rõ bản Thẳm Tọ có từ khi nào, bởi khi ông sinh ra tên bản tên mường đã có sẵn vậy rồi.

Một góc bản Thẳm Tọ.

Chỉ tay về phía bãi cỏ - nơi có rất nhiều gà, vịt, ngan, ngỗng, ông bảo: Kia là khu vực chăn thả gia cầm chung của bản, ban ngày chúng được thả đi kiếm ăn, buổi chiều khi nào có tiếng gõ mõ thì chúng tự biết về. Mỗi gia đình làm một chiếc mõ bằng ống tre, gần tối gõ cho gia cầm về nhà. Không có chuyện gà, ngan, ngỗng về nhầm chuồng và cũng chưa bao giờ có mất mát nào xảy ra.

Mùa này ở bản Thẳm Tọ gia đình nào cũng hối hả đi chở thóc. Hỏi ra mới biết do nương xa, nên khi thu hoạch lúa người dân tuốt và phơi luôn trên nương, khi thóc khô mới đóng bao chở về nhà. Ðặc biệt, người Mông ở bản Thẳm Tọ gia đình nào cũng dành hẳn một góc nhà để xếp những bao thóc; hộ nào nhiều thì thóc chất cao chót vót - chạm vào mái nhà, hộ ít cũng cao đến lưng chừng nhà. Do đó không có gia đình nào bị thiếu đói. Nhìn người dân nơi đây sống yên bình dưới chân núi Thẳm Tọ từ khi khai thiên lập địa, ít ai biết từng có thời điểm họ muốn bỏ bản mường mà di cư tự do.

Ngược thời gian trở về trước, già làng Vàng Nhìa Dính kể: Ngày ấy (khoảng những năm 2005), cả bản đang sống yên ổn thì người dân bản Nà Làng, xã Mường Bám, huyện Thuận Châu (tỉnh Sơn La) đến tận cửa nhà ông và những gia đình khác trong bản để cuốc đất làm nương. Vì theo phân vạch địa giới hành chính thì nơi mà bản Thẳm Tọ đang sinh sống nằm hoàn toàn trên đất của tỉnh Sơn La. Cũng do người dân bản Nà Làng làm nương ngay trước cửa, vườn của người dân bản Thẳm Tọ nên nhiều mâu thuẫn giữa hai bản đã xảy ra. Có lần con gà nhà anh Giàng Giống Xỉ vào nương của người bản Nà Làng và bị họ bắt về thịt, họ cho rằng tại gà nhà anh Xỉ vào nương phá cây lúa. Còn anh Xỉ và người dân bản Thẳm Tọ thì khăng khăng: Do người Nà Làng làm nương ngay trước cổng nên không thể cấm gà vào nương được, hai bên lời qua tiếng lại, bên nào cũng cho rằng mình đúng, khiến mối quan hệ của người dân hai bản ngày càng xấu đi, cuộc sống người dân cũng bấp bênh hơn.

Bấm đốt ngón tay, ông Dính bảo: Có thời điểm cả bản Thẳm Tọ chỉ còn mấy người; nhiều hộ trong bản vì không yên tâm sinh sống nên đã di cư tự do vào huyện Mường Nhé, với hi vọng có cuộc sống tốt hơn, nhưng di cư tự do là sống bất hợp pháp thì làm sao tốt hơn được!

Nhưng đấy là câu chuyện của nhiều năm về trước, hiện những gia đình tự ý di cư đó đã quay về bản, gia đình nào không có điều kiện thì được cán bộ xã, huyện cho ô tô đi đón về. Bây giờ có đất ở, có nương để sản xuất; điện, đường bê tông cũng về đến tận bản, cái gì cũng tiện lợi, nông sản làm ra cũng dễ bán, nên ai cũng yên tâm làm ăn, sinh sống.

Cầm tập giấy dày ngót một gang tay, ông Hoàng Thanh Hải, Chủ tịch UBND huyện Mường Ảng cho biết: Ðây là những biên bản làm việc, tờ trình, quyết định, báo cáo về việc giải quyết tranh chấp đất đai liên quan đến hành chính địa giới giữa bản Thẳm Tọ, xã Búng Lao, huyện Tuần Giáo, tỉnh Lai Châu cũ (nay là xã Xuân Lao, huyện Mường Ảng, tỉnh Ðiện Biên) với bản Nà Làng, xã Mường Bám, huyện Thuận Châu (tỉnh Sơn La).  Khi thưc hiện Chỉ thị 364-CT của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) về giải quyết những tranh chấp đất đai liên quan đến địa giới hành chính tỉnh, huyện, xã; lấy các điểm đặc trưng của địa hình để phân vạch, đó là đi theo các đường phân thủy, tụ thủy, nên bản Thẳm Tọ, xã Xuân Lao nằm gần như hoàn toàn trên đất của bản Nà Làng, xã Mường Bám, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La. Về phía tỉnh Sơn La, sau khi thực hiện Chỉ thị 364-CT, đất định cư và đất sản xuất của người dân bản Căm Cặn, xã Mường Bám, huyện Thuận Châu (tỉnh Sơn La) hoàn toàn thuộc về địa phận xã Xuân Lao, huyện Mường Ảng (tỉnh Ðiện Biên) quản lý.

Trước thực trạng đó, UBND tỉnh Ðiện Biên và UBND tỉnh Sơn La đã chỉ đạo hai xã, huyện, các ngành chức năng hai tỉnh tiến hành gặp gỡ, tìm phương án giải quyết. Sau nhiều tháng, nhiều năm, chính quyền địa phương hai bên bàn bạc, hiệp thương tìm phương án giải quyết và cuối cùng đi đến thống nhất: Tôn trọng lịch sử, giữ nguyên vị trí, hiện trạng của hai bản (Thẳm Tọ và Căm Cặn); mỗi địa phương chấp nhận xâm canh xâm cư, đồng thời tiến hành chia đất định cư và đất sản xuất cho người dân hai bản để họ an tâm sinh sống lâu dài; người dân bản Nà Làng cũng không được sang bản Thẳm Tọ canh tác, làm nương nữa.

UBND huyện Mường Ảng tập trung sửa chữa, nâng cấp đường giao thông, kéo điện về bản; đồng thời thành lập tổ công tác gồm các thành phần, như: Công an, bộ đội, Ban Dân vận… thực hiện phương châm “ba bám, bốn cùng”; kết hợp tuyên truyền, chia sẻ khó khăn với người dân; động viên cả về vật chất lẫn tinh thần để người dân hoàn toàn tin tưởng, yên tâm tăng gia sản xuất, ổn định cuộc sống lâu dài.

Là một trong những hộ dân của bản Thẳm Tọ di cư tự do, nay đã quay trở về sinh sống, anh Giàng A Nếnh vui vẻ cho biết: Không đâu bằng quê hương bản quán của mình, ở đây có anh em, hàng xóm, làm gì cũng có nhau, cuộc sống vẫn tốt hơn. Mình tự ý bỏ đi nơi khác sinh sống cũng là bất hợp pháp. Ðược Nhà nước quan tâm, chia đất, hướng dẫn áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất chăn nuôi, nhiều năm nay gia đình không còn lo thiếu gạo ăn, thu nhập cũng ngày một khá.

Rời bản Thẳm Tọ khi mặt trời vừa chạm vào ngọn núi đằng Tây, tạo những tia nắng hình rẻ quạt chiếu xuống bản làng. Tôi chợt nhận ra bình yên không phải là điều gì to tát đối với người dân nơi đây, mà đơn giản chỉ là được sinh sống quây quần, tăng gia lao động sản xuất mỗi ngày.