Việt Nam: Một trong số ít quốc gia đưa lao động giúp việc gia đình vào phạm vi điều chỉnh của luật

Đây là những nhận định của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) trong báo cáo mới nhất nhân kỷ niệm Ngày Lao động quốc tế giúp việc gia đình (16/6).

Báo cáo Biến việc làm thỏa đáng thành hiện thực cho lao động giúp việc gia đình: Tiến bộ và triển vọng tại châu Á và Thái Bình Dương, của ILO cho thấy, sau 10 năm kể từ khi Công ước về lao động giúp việc gia đình năm 2011 (Công ước số 189) được thông qua, phần lớn lao động giúp việc gia đình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương (61,5%) vẫn không thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động quốc gia, 84,3% trong số họ vẫn làm các công việc phi chính thức. Việc không thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật lao động quốc gia và tình trạng phi chính thức duy trì ở mức cao tiếp tục ảnh hưởng nặng nề đến điều kiện làm việc của lao động giúp việc gia đình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Giám đốc Văn phòng ILO khu vực châu Á và Thái Bình Dương, bà Chihoko Asada Miyakawa cho rằng: “Phải khẩn trương chính thức hóa công việc giúp việc gia đình ở châu Á-Thái Bình Dương, bắt đầu từ việc đưa công việc giúp việc gia đình vào diện điều chỉnh của pháp luật lao động và an sinh xã hội, nhằm bảo đảm đối tượng lao động quan trọng này được hưởng chế độ bảo vệ và sự tôn trọng mà họ xứng đáng được hưởng”.

Theo thống kê, khu vực châu Á-Thái Bình Dương có 38,3 triệu lao động giúp việc gia đình từ 15 tuổi trở lên (trong đó 78,4% là nữ), tương ứng với 50,6% lao động giúp việc gia đình trên toàn thế giới. Đây là khu vực sử dụng nhiều lao động giúp việc gia đình nhất trên toàn thế giới, trong đó, Trung Quốc chiếm phần lớn số lao động này (22 triệu)... Đây cũng là khu vực sử dụng nhiều lao động nam làm giúp việc gia đình nhất, chiếm 46,1% tỉ lệ lao động nam làm giúp việc gia đình trên toàn thế giới.

Dữ liệu cho thấy, phần lớn lao động giúp việc gia đình trong khu vực không được áp dụng bất cứ giới hạn nào về thời giờ làm việc (71%), hay được hưởng chế độ nghỉ hằng tuần (64%) theo quy định của pháp luật lao động hiện hành.

Đại dịch COVID-19 cũng đã tác động lớn tới lao động giúp việc gia đình trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương do tình trạng phi chính thức duy trì ở mức cao và thiếu các chế độ bảo vệ được quy định trong luật pháp dẫn đến mất việc làm. Nguy cơ mất việc làm của họ cao gấp 2-3 lần so với các đối tượng lao động khác.

Theo ILO, Việt Nam là một trong số ít các quốc gia trong khu vực đưa lao động giúp việc gia đình thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động. Bộ luật Lao động 2019 và Nghị định số 145/2000/NĐ-CP đi kèm quy định lao động gia đình phải có hợp đồng bằng văn bản, đáp ứng những tiêu chuẩn nhất định, trong đó có giới hạn về thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi.

Trong số các nước Đông Nam Á, chỉ có ở Việt Nam là lao động giúp việc gia đình được hưởng một mức lương tối thiểu ít nhất bằng mức lương tối thiểu dành cho các lao động khác.

Theo Giám đốc ILO Việt Nam, TS. Chang-Hee Lee, mặc dù Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể, trong đó bao gồm việc đưa người lao động giúp việc gia đình thuộc phạm vi bảo vệ của pháp luật lao động, nhưng thách thức gặp phải hiện nay là làm thế nào để tăng cường tuân thủ luật pháp và thu hẹp khoảng cách giữa các biện pháp bảo vệ quy định trong luật và trải nghiệm thực tế của lao động giúp việc gia đình.

Theo báo cáo mới của ILO, 19% lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam làm việc thông qua các nhà cung cấp dịch vụ và số lượng lao động giúp việc gia đình di cư ra nước ngoài làm việc liên tục tăng trong thập kỷ qua.

Kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát, lao động giúp việc gia đình trở thành đối tượng dễ bị mất việc hơn nhiều so với các đối tượng lao động khác. So với quý IV/2019, tỉ lệ lao động giúp việc gia đình đã giảm 17% trong quý II/2020, trong khi đó, tỉ lệ mất việc của nhóm lao động làm thuê khác trong cùng giai đoạn chỉ là 6,1%.

Song song với việc một số lao động giúp việc gia đình bị mất việc làm, một số người khác bị giảm thời giờ làm việc. Cả hai tình trạng này đều dẫn tới sự sụt giảm đáng kể về tổng tiền lương nhận được. Trong quý II/2020, thời giờ làm việc của lao động giúp việc gia đình tại Việt Nam đã giảm 24,7% so với quý IV/2019. Do mất việc làm và thời giờ làm việc bị giảm, tiền lương mà lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam nhận được đã giảm 26,2%.

Việt Nam dự kiến sẽ phê chuẩn Công ước số 189 vào năm 2026.