Video

Giữ Then như giữ “lửa”

Thứ Ba, 31/05/2016 17:12 Lượt xem: 3934 In bài viết
ĐBP - Nghệ thuật hát Then, từ lâu là nét văn hóa đặc trưng trong đời sống tinh thần của đồng bào các dân tộc Thái, Tày, Nùng. Trải qua thời gian, Then trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, là linh hồn trong đời sống văn hóa của họ, và hiện nay hát then - đàn tính đang hiện hữu tại 17 tỉnh, thành phía Bắc của Việt Nam. Tại Điện Biên, mặc dù đứng trước sức ép của nhiều loại hình văn hóa nghe nhìn thời đại mới, song đối với đồng bào Thái ở đây, hát Then vẫn như ngọn lửa “âm ỉ” cháy và cứ thế vẫn được tiếp nối, trao truyền.

Người Thái, xuất phát là ngành Thái trắng ở Điện Biên quan niệm rằng, ngoài thế giới trần gian còn có thế giới tâm linh, nơi các vị thần linh ngự trị tạo ra muôn loài, ban phát cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho con người ở thế giới trần tục. Họ cũng cho rằng chỉ có những người với khả năng đặc biệt như ông Then, bà Then, thông qua nghi lễ diễn xướng mới có thể trình diễn được với thế giới thần linh. Cũng bởi vậy, hát Then xuất hiện chủ yếu trong các nghĩ lễ cầu khấn, và chỉ do ông Then, bà Then thể hiện. Do được bắt nguồn từ cuộc sống, lao động và phục vụ lại chính đời sống tinh thần nên hát Then không xa rời, mà gắn liền với đời sống sinh hoạt cộng đồng.

Bởi đã gắn liền với đời sống, nên lâu nay, Then vẫn được đồng bào Thái trong tỉnh gìn giữ và nối truyền. Nhiều người trẻ đã được thế hệ trước tin tưởng, gửi gắm Then như một báu vật gia truyền. Then Thiếm là một trong những đại diện của lớp người kế cận. Chị biết hát Then từ khi lên 7. Không chỉ là đam mê, bởi ý thức được vị trí quan trọng của Then nên chị vẫn gìn giữ thông qua các lễ cầu, cúng mà mình thực hiện. Đặc biệt, sức lan tỏa của Then còn thể hiện ở chỗ, mặc dù khởi nguồn từ cộng đồng người Thái trắng nhưng hiện nay Then Thiếm vẫn hành lễ, hát Then và được tiếp nhận trong cộng đồng người Thái đen.

Then vừa là sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, tâm linh, lại vừa là loại hình âm nhạc dân gian, mà nội dung của nó phản ánh mọi khía cạnh của cuộc sống, từ niềm vui, nỗi buồn đến những ước vọng, hoài bão, nhằm hướng tới những điều bình an, tốt đẹp cho cuộc sống. Thông qua những câu chuyện, những sự vật, sự việc được nhắc đến trong lời khấn ở các Lễ Then nói về tình yêu, ma chay, cưới hỏi, cầu may mắn, cầu tự, chữa bệnh, cầu phúc, cầu thọ, cầu an, giải hạn.

Bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật hát Then ở Điện Biên hiện nay không chỉ dừng lại ở những nghi lễ mang tính tâm linh, mà nó đã được mở rộng không gian ở những cuộc liên hoan, các phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng ở cơ sở, được gìn giữ ngay trong đời sống cộng đồng. Mặc dù, so với đời sống âm nhạc chung thì hát Then trình diễn còn khiêm tốn, chưa có nhiều sân khấu lớn để tổ chức phổ biến rộng rãi. Song, thời gian gần đây hát Then đã được nhiều người, nhiều dân tộc biết đến hơn thông qua những cuộc liên hoan, trình diễn, giới thiệu về Then và đàn tính. Những dịp như vậy, đã chứng minh được rằng, Then không đơn điệu, khô khan như người ta nghĩ. Những người mới tiếp nhận Then, nhất là các bạn trẻ, đều đã cảm nhận được nét riêng của nó, và đặt cho Then một chỗ đứng trong lòng mình.

Không gian thực hành Then ở Điện Biên chủ yếu là không gian thiêng trong các nghi lễ truyền thống mang tín ngưỡng của người Thái Trắng như: lễ Xên Then, Kin pang Then; song biểu hiện rõ nét hơn cả là trong lễ Kin pang Then. Lễ Kin Pang Then là di sản văn hóa phi vật thể mang tính đại diện, thể hiện bản sắc tộc người, hiện đang được cộng đồng người Thái trắng ở nhiều địa phương trong tỉnh cam kết bảo vệ. Đặc biệt, di sản lễ Kin pang then của người Thái Trắng ở thị xã Mường Lay đã được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Đồng thời, di sản then nói chung cũng được chọn xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Để chuẩn bị cho sự kiện quan trọng này, vừa qua, Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã đến Điện Biên ghi nhận những hình ảnh của Then, góp chung cùng 11 tỉnh, thành khác đang nắm giữ Then xây dựng và hoàn thiện hồ sơ đệ trình UNESCO. Có thể nói, đó là một cơ hội tốt không chỉ là tôn vinh mà để bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát Then. Tuy nhiên, phải khẳng định, đây cũng chính là thách thức. Bởi đồng nghĩa với đó là nghệ thuật hát Then sẽ được nâng lên một tầm cao mới. Và để chuẩn bị cho nó, chúng ta còn rất nhiều việc phải làm, để Then xứng tầm.

Nghệ thuật hát then đã và đang được cộng đồng - chủ nhân đích thực của di sản lưu giữ cùng với thời gian. Đó là nền tảng, song bảo tồn Then như thế nào để không mất đi bản sắc mà vẫn phù hợp với xã hội hiện đại đang là vấn để cấp thiết đặt ra. Cũng như Chầu văn, thì hát then, đàn tính có được thế giới vinh danh hay không, và làm thế nào để xứng tầm với sự tôn vinh đó, phụ thuộc rất lớn vào cách mà chúng ta gìn giữ Then, cũng như cách mà đồng bào dân tộc Thái ở Điện Biên coi trọng và gìn giữ ngọn lửa trong căn bếp mỗi gia đình.

Hà Linh – Vũ Lợi

Back To Top