Nặng lòng với điệu then

Dọc theo những nếp nhà sàn bên bờ hồ, chúng tôi tìm đến nhà Nghệ nhân ưu tú Vàng Văn Thức ở bản Na Nát, phường Na Lay, người có hơn 30 năm thực hành, truyền dạy loại hình nghệ thuật hát then của dân tộc Thái.

Lớn lên cùng những điệu then, từ nhỏ Vàng Văn Thức đã được theo mẹ đi khắp bản làng trong vùng để trình diễn hát then. Cứ như vậy không biết từ bao giờ những làn điệu then đã ngấm vào ông như một duyên nợ. Với giọng hát trầm ấm, truyền cảm, từng điệu then được ông thể hiện bằng tình yêu và sự say mê với nghề. Đến nay, khi đã trở thành nghệ nhân, ông Thức là một trong những người có công lớn trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa kết tinh trong những điệu then cổ ở Mường Lay.

Ông Thức kể, ngày xưa, hát then chủ yếu dùng để cúng bái, giao tiếp với thần linh trong các dịp lễ hội như lễ cầu mùa, cầu mưa... Trong khi làm những nghi lễ cần thiết, thầy mo sẽ hát các bài ca nghi lễ. Đó là những tác phẩm văn học truyền miệng phản ánh lịch sử dân tộc, hoặc quan niệm thẩm mĩ của những tộc người Thái xưa. Như trong bài then “Đưa người lên chơi chợ Mường Trời”, thường được các thầy mo hát trong lễ giải hạn, có đoạn ca tụng vẻ đẹp của con người có sức mạnh phi thường.

Để những làn điệu then cổ không bị mai một và mất đi, ông Thức luôn cố gắng từng ngày truyền dạy lại cho con cháu trong gia đình. Trong những lễ hội quan trọng của dân tộc như: Lễ hội Kin Pang Then, Lễ hội Đua thuyền đuôi én, bản thân ông Thức vẫn cất cao tiếng hát then của mình để truyền tải tới mọi người nét văn hóa độc đáo, riêng có của người Thái trắng Mường Lay.

Ông Thức chia sẻ: “Tôi chỉ mong muốn dành hết tâm sức truyền dạy nét văn hóa của dân tộc cho thế hệ trẻ, để sau này, khi những lớp người như tôi già yếu đi, điệu then vẫn luôn vang mãi, trường tồn cùng đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc”.

Viên ngọc quý nơi đỉnh trời Tây Bắc

TX. Mường Lay hiện có 2 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia: Nghệ thuật xòe Thái và Lễ Kin Pang Then. Đây cũng là địa phương có nhiều đóng góp đối với 2 di sản được UNESCO ghi danh di sản văn hóa phi vật thể, đại diện của nhân loại: Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái (được công nhận năm 2019) và Nghệ thuật Xòe Thái (được công nhận năm 2021).

Ông Chui Văn Thành, Phó Chủ tịch UBND thị xã cho biết: Thực hiện đề án Bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc thị xã gắn với phát triển kinh tế - xã hội, trong khoảng 10 năm trở lại đây, Mường Lay đã tích cực phục dựng các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Đặc biệt khôi phục thành công Lễ hội Đua thuyền đuôi én. Bên cạnh đó, thị xã cũng mở các lớp dạy chữ Thái, dạy các điệu xòe, điệu múa, tiếng hát nhằm bảo tồn những nét văn hóa truyền thống của dân tộc Thái ở Mường Lay.

Mỗi tuần một lần, Câu lạc bộ (CLB) văn nghệ người cao tuổi phường Na Lay lại tổ chức sinh hoạt, tập luyện các điệu múa dân tộc Thái, trong đó có múa xòe. Bà Lò Thị Lả, Chủ nhiệm CLB chia sẻ: Nếu bây giờ không gìn giữ, truyền dạy cho thế hệ trẻ thì sẽ có ngày con cháu mình không còn biết múa, người Thái quên đi bản sắc truyền thống của dân tộc mình. Với tâm huyết ấy, các thành viên CLB luôn chủ động, tích cực tìm hiểu, sưu tầm, dàn dựng các bài múa cổ đã mai một. Riêng đối với xòe Thái, đến nay CLB đã sưu tầm, phục dựng được 2 điệu xòe cổ.

Cùng đó, cấp ủy, chính quyền TX. Mường Lay đã định hướng nhân dân phát huy giá trị văn hóa truyền thống, phát triển làng nghề gắn với các hoạt động du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm... Từ đó khai thác, từng bước quảng bá, thu hút, đưa dịch vụ - du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương. Đặc biệt, nhằm cụ thể hóa mục tiêu này, tháng 6/2021, Ban Chấp hành Đảng bộ thị xã Mường Lay đã ban hành Nghị quyết số 04 về Bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc gắn với phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030.

Để nghị quyết đi vào cuộc sống, cấp ủy, chính quyền các cấp thị xã tăng cường công tác quảng bá, giới thiệu tiềm năng, thế mạnh của Mường Lay để thu hút, đầu tư phát triển du lịch theo hướng gắn kết vùng miền, khai thác sản phẩm du lịch gắn liền với các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Bên cạnh đó, đa dạng hóa các nguồn lực để đầu tư, nâng cấp, phát triển, khai thác có hiệu quả cơ sở hạ tầng du lịch; xây dựng thương hiệu du lịch đặc trưng của thị xã như các sản phẩm từ nông, lâm nghiệp, nghề truyền thống, văn hóa tâm linh, các giá trị văn hóa, ẩm thực, truyền thống; từng bước khôi phục các di tích lịch sử, khai thác có hiệu quả các danh lam thắng cảnh…

Mường Lay ngày nay gắn liền với hình ảnh những mái nhà sàn kiên cố nằm san sát 2 bên lòng hồ thủy điện. Với vẻ đẹp được ví như viên ngọc quý nơi đỉnh trời Tây Bắc, cùng nền văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Thái trắng, TX. Mường Lay vẫn đang kết hợp công tác bảo tồn, gìn giữ các di sản văn hóa với việc phát triển du lịch.