Bất cập, lãng phí trong thực hiện sách giáo khoa, chương trình mới

“Nếu có toan tính sai lầm thì nên dừng lại"

Để có những ý kiến khách quan, trung thực về vấn đề thực hiện đổi mới chương trình, SGK mới, phóng viên ANTG đã có cuộc trao đổi hết sức thẳng thắn với bà Nguyễn Thị Kim Thúy - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội.

- Theo đánh giá của bà, việc chuẩn bị điều kiện để đáp ứng yêu cầu của chương trình, SGK mới như thế nào? Trách nhiệm ở đâu?

+ Nhờ lộ trình đổi mới đề ra trong Nghị quyết 51/2017 của Quốc hội phù hợp và nhờ nỗ lực của toàn ngành Giáo dục nên nhìn chung việc thực hiện đổi mới chương trình, SGK cho đến nay khá suôn sẻ. Tuy vậy, ở một số địa phương, số học sinh trong lớp vẫn quá đông, khó tổ chức hoạt động theo yêu cầu của chương trình mới.

Ở một số địa phương, các trường tiểu học vẫn gặp khó khăn trong việc bố trí cho học sinh học 2 buổi/ngày và trong việc tìm giáo viên dạy các môn Ngoại ngữ, Tin học. Cán bộ quản lý và giáo viên nhiều trường THCS vẫn lúng túng trong việc dạy các môn học tích hợp (Khoa học tự nhiên, Lịch sử, Địa lý). Hầu hết các trường THPT không có giáo viên dạy các môn Nghệ thuật. Nội dung chương trình đã giảm tải nhưng một số SGK vẫn quá tải, các trường tiểu học vẫn bố trí thời gian trống để dạy “văn hóa”, chứ không dành thời gian cho học sinh vui chơi, giải trí. Trong những hạn chế trên, có hạn chế thuộc trách nhiệm của Bộ Giáo dục và Đào tạo như: Chưa tập huấn kĩ để giáo viên, nhất là giáo viên các môn học tích hợp, dạy đúng chương trình; chưa kịp thời có các văn bản chỉ đạo việc dạy các môn thiếu giáo viên (như Ngoại ngữ, Tin học, Nghệ thuật); chưa xây dựng được phương án thi tốt nghiệp THPT phù hợp với yêu cầu của chương trình mới; chưa tổ chức biên soạn được SGK cho học sinh khiếm thị và một số đối tượng đặc biệt khác,...

Bộ cũng có trách nhiệm trong việc thiếu kiểm tra, đôn đốc quyết liệt để các địa phương thực hiện đúng yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị 16/2018 về đẩy mạnh thực hiện đổi mới chương trình, SGK Giáo dục phổ thông. Nhưng, ai cũng biết ngành Giáo dục không thể quyết định được 2 yếu tố quan trọng trong hoạt động của mình là nhân lực và tài lực (kinh phí, cơ sở vật chất), nếu không có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy và chính quyền. Vì vậy, trách nhiệm về việc thiếu giáo viên, thiếu trường lớp thuộc về cấp ủy và chính quyền địa phương.

- Một số giáo viên phản ánh, việc bỏ phiếu lựa chọn các bộ SGK trong nhiều trường đang trở nên hình thức, “lý thuyết suông”, thậm chí SGK đã thành “miếng mồi béo bở” cho cả một hệ thống ăn theo. Theo bà, làm thế nào để ngăn chặn “lợi ích nhóm” trong biên soạn, thẩm định, phê duyệt SGK?

+ Tôi nhận được khá nhiều thông tin về việc ý kiến của giáo viên, của cơ sở giáo dục trong lựa chọn SGK không được tôn trọng. Thậm chí, nhiều trường phải làm lại biên bản chọn SGK theo chỉ đạo của cấp trên. Chính vì vậy, 1-2 năm đầu, giáo viên còn dành thời gian nghiên cứu các bộ SGK và thảo luận nghiêm túc để chọn được SGK phù hợp nhưng đến nay, gần như không mấy giáo viên còn dành nhiều tâm huyết cho công việc này nữa. Nguyên nhân nào khiến cho việc lựa chọn SGK bị lệch lạc như vậy thì chỉ những người có quyền quyết định và bộ máy tham mưu của họ mới biết. Nhưng, nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng tiêu cực này là ở những “lỗ hổng” về pháp lý của Thông tư 25/2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo khi giao toàn quyền quyết định việc lựa chọn SGK cho một hội đồng chọn sách gồm tối đa 15 người ở mỗi môn học bằng biện pháp bỏ phiếu kín (nghĩa là không ai phải công khai trách nhiệm của mình) mà không có bất cứ ràng buộc nào về căn cứ lựa chọn (ví dụ, khi một quyển SGK được bao nhiêu phần trăm các trường lựa chọn thì hội đồng buộc phải lựa chọn). Thông tư cũng cần bổ sung những biện pháp ngăn chặn, xử lý hiện tượng chỉ đạo miệng các trường làm lại biên bản lựa chọn SGK cho hợp ý cấp trên và các hiện tượng tiêu cực khác.

Tôi cũng được phản ánh một số hiện tượng đáng buồn trong các khâu thẩm định, phát hành, tập huấn giáo viên sử dụng SGK. Nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng lãnh đạo các địa phương không chấn chỉnh những hiện tượng “ăn theo SGK” này thì khó lòng hạ được giá SGK, trong khi nhà đầu tư cũng "kêu trời" vì mệt mỏi.

- Có nên tiếp tục xã hội hóa việc biên soạn SGK không? Hay là giao cho Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn một bộ SGK “chuẩn”, thưa bà?

+ Theo Nghị quyết 88 thì không có bộ SGK nào được coi là “bộ sách chuẩn”, mặc dù tất cả SGK phải đáp ứng được “chuẩn” của chương trình. Quan niệm phải có một bộ sách chuẩn không chỉ trái với chủ trương “một chương trình, nhiều SGK” của Nghị quyết 88 mà còn không phù hợp với thời đại. Dĩ nhiên, công việc đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông còn không ít hạn chế, như tôi đã nêu. Nhưng, đó là những hạn chế về quản lý, điều hành, chứ không phải hạn chế của chủ trương xã hội hóa. Việc “ban hành” một bộ SGK “của Bộ Giáo dục và Đào tạo” lúc này không chỉ lãng phí tiền của mà còn dẫn đến đẩy lùi xã hội hóa. Có người đã đặt câu hỏi cho tôi: Liệu có ai đó “cài” lợi ích nhóm vào việc này để độc chiếm thị trường không? Tôi chưa tin có chuyện khuất tất ở đây nhưng tin rằng những diễn biến trên thực tế sẽ cho chúng ta câu trả lời. Chỉ có điều, nếu có toan tính sai lầm thì nên dừng lại.

- Xin trân trọng cảm ơn bà!