Người Xạ Phang vui tết

Bản Thèn Pả, xã Sa Lông, huyện Mường Chà có 100% hộ là người dân tộc Xạ Phang. Từ sáng sớm gia đình anh Tẩn Seo Phìn ở bản Thèn Pả đã chuẩn bị lau dọn bàn thờ tổ tiên. Ngoài hiên nhà, bà nội anh - cụ Khò Lù Mẩy đang cặm cụi ngồi chuốt lại những ống tre để làm món “xá cán” cho ngày tết. Cây đào già ngoài ngõ gốc sần sùi rêu mốc năm nay trổ hoa sớm…

Người Xạ Phang ăn tết cùng với tết cổ truyền của dân tộc. Từ trước tết chừng 10 ngày, các gia đình đã tất bật dọn dẹp nhà cửa. Ngoài ngõ cổng, sân vườn đều được quét dọn sạch sẽ. Phụ nữ dường như bận rộn hơn với việc chuẩn bị lương thực thực phẩm, nấu mẻ rượu ngon để đãi khách.

Vừa sắp củi vào bếp để chiều nấu mẻ rượu mới, anh Tẩn Seo Phìn vừa chia sẻ: Trong tín ngưỡng văn hóa của người Xạ Phang, việc thờ cúng tổ tiên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Do đó khu vực thờ cúng luôn được đặt ở vị trí trung tâm là gian chính giữa nhà, gian đầu là nơi ngủ, còn gian cuối là bếp. Giấy tiền, vàng, hoa quả dâng hương lên bàn thờ tổ tiên được chuẩn bị rất cẩn thận, chu đáo. Mâm cơm dâng cúng tổ tiên vào tối ngày 30 âm lịch có đầy đủ thịt gà, thịt lợn, cá rán, rau cải, đậu phụ, canh miến…

Đêm 30 khi gà gáy canh đầu thì gia chủ bắt đầu dán giấy đỏ để niêm phong từ cửa nhà, bàn thờ, cửa các phòng ngủ rồi ra chuồng trâu, chuồng gà và dán cả lên các vật dụng lao động sản xuất hàng ngày như dao, cuốc, xẻng nhằm tránh các điều xấu xảy ra và cầu mong gia đình có một năm khỏe mạnh, may mắn, gặp nhiều điều tốt lành; còn các vật dụng sẽ được nghỉ ngơi mấy ngày sau một năm giúp gia chủ lao động.

Theo phong tục người Xạ Phang thường dành ngày mùng 1 tết để làm lễ cúng bái và mừng tuổi người trong nhà. Sáng mùng 1 sẽ làm bánh trôi cúng tổ tiên. Riêng bữa tối hôm đó cũng không ăn cơm hay đồ mặn mà chỉ ăn bánh trôi và món “xá cán” (gồm bột nếp trộn cùng “mà thắn” rồi bỏ vào ống tre đóng thành bánh). Mùng 2 cả nhà sẽ dậy thật sớm mổ gà cúng thổ địa rồi bắt đầu mở các tờ giấy đỏ niêm phong. Với đôi bàn tay khéo léo của mình phụ nữ Xạ Phang chuẩn bị quần áo cho các thành viên trong nhà diện tết từ trước tết vài tháng. Ngày tết họ vẫn mặc quần áo, giày truyền thống thêu nhiều họa tiết cầu kỳ, đẹp mắt. Từ ngày mùng 2 mọi người đều mặc bộ trang phục đẹp nhất, giầy mới đi chúc tết người thân, hàng xóm. Qua chén rượu đầu xuân, tiếng cười rộn rã, mọi người ăn tết vui vẻ, các gia đình chúc nhau năm mới mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi.