Đề nghị gỡ vướng với một số trường hợp hưởng bảo hiểm xã hội một lần

Tại Công văn số 502/BHXH-CSXH ngày 27-2-2023 gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về vướng mắc trong giải quyết hưởng BHXH một lần, BHXH Việt Nam nêu rõ, quá trình tổ chức thực hiện chính sách BHXH một lần đối với người lao động theo quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13 của Quốc hội hiện gặp một số bất cập.

Cụ thể, tại khoản 1, Điều 1 Nghị quyết số 93/2015/QH13 quy định: “…Trường hợp người lao động tham gia BHXH bắt buộc sau một năm nghỉ việc, người tham gia BHXH tự nguyện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH khi có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần”.

Người lao động tham gia BHXH bắt buộc sau một năm nghỉ việc có thể đề nghị hưởng BHXH một lần.

Thế nhưng, thực tế thực hiện chính sách này phát sinh những trường hợp giải quyết hưởng BHXH một lần bị cơ quan kiểm toán coi là vi phạm điều kiện sau một năm nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH. Nguyên nhân chính là do phát sinh tăng thu BHXH sau khi đã giải quyết hưởng BHXH một lần với một số tình huống.

Chẳng hạn, theo Điều 99 Luật BHXH năm 2014, trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày giao kết hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc hoặc tuyển dụng, người sử dụng lao động có trách nhiệm nộp hồ sơ cho cơ quan BHXH. Trường hợp người lao động tiếp tục đi làm ở đơn vị mới nhưng chưa báo tăng, sau khi giải quyết hưởng BHXH một lần thì đơn vị mới báo tăng (trong thời hạn 30 ngày) và truy đóng BHXH. Trường hợp đã được giải quyết hưởng BHXH một lần, sau đó bị thanh tra, kiểm tra, thì buộc phải truy đóng BHXH cho thời gian trước khi hưởng BHXH một lần.

Còn theo quy định tại khoản 1 Điều 27 Bộ luật Lao động năm 2019 về kết thúc thời gian thử việc, trường hợp thử việc đạt yêu cầu sẽ được người sử dụng lao động tiếp tục thực hiện hợp đồng lao động đã giao kết... Trường hợp thử việc không đạt yêu cầu, thì người sử dụng lao động chấm dứt hợp đồng lao động đã giao kết hoặc hợp đồng thử việc… Như vậy, với một số trường hợp, bản thân người lao động tự họ không xác định được bản thân có vi phạm điều kiện hưởng BHXH hay không.

Việc phát sinh những tình huống nêu trên không thuộc thẩm quyền có thể giải quyết đối với cơ quan BHXH. Bởi vì, tại thời điểm cơ quan BHXH giải quyết BHXH một lần, thì người lao động đã đủ điều kiện sau một năm nghỉ việc không tham gia BHXH. Tuy nhiên, sau đó, cơ quan BHXH nhận được đề nghị truy thu hoặc truy đóng BHXH cho người lao động (đã được giải quyết BHXH một lần) cho khoảng thời gian không tham gia BHXH, dù thực tế cơ quan BHXH đã truy thu theo quy định.

Thực trạng trên dẫn đến tình huống, khi cơ quan kiểm toán, thanh tra rà soát dữ liệu giải quyết chế độ BHXH, thì yêu cầu cơ quan BHXH thu hồi lại số tiền đã giải quyết hưởng BHXH một lần của người lao động, vì cho rằng người lao động nghỉ việc chưa đủ thời gian một năm đã giải quyết BHXH một lần. Đối với trường hợp này, hiện nay cơ quan BHXH phải ra quyết định hủy quyết định hưởng BHXH một lần, thu hồi số tiền đã chi trả để bảo lưu thời gian đóng BHXH và gộp quá trình đóng trên sổ BHXH.

BHXH Việt Nam cho biết, đối với nhiều trường hợp, việc thu hồi số tiền đã chi trả là không khả thi do người hưởng BHXH một lần chủ yếu là lao động phổ thông, thu nhập không ổn định nên đã sử dụng hết số tiền BHXH một lần, không còn khả năng hoàn trả. Một số trường hợp không hợp tác với cơ quan BHXH, vì cho rằng việc có tham gia đóng BHXH và hưởng BHXH một lần là quyền lợi được hưởng, không đồng ý thu hồi…

Để giải quyết những vướng mắc này, BHXH Việt Nam đề nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội có hướng dẫn không coi là vi phạm điều kiện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH đối với các trường hợp tại thời điểm giải quyết hưởng BHXH một lần, người lao động đã đủ một năm không tiếp tục đóng BHXH. Tuy nhiên, sau đó phát sinh tăng thu BHXH trong khoảng thời gian một năm bảo lưu thời gian đóng như phân tích nêu trên.