Định vị vai trò mới cho cơ chế đa phương

Nam Phi - Chủ tịch BRICS năm 2023 – xác nhận 5 thành viên mới là Ai Cập, Ethiopia, Iran, Arab Saudi và Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) chính thức gia nhập nhóm BRICS kể từ ngày đầu tiên của năm 2024. Trước đó, 5 quốc gia này đã cử đại diện cấp cao tới tham dự cuộc họp của nhóm BRICS diễn ra tại Nam Phi vào đầu tháng 12 vừa qua, động thái thể hiện rõ ràng việc các nước đã chấp nhận lời mời gia nhập vào khối. Theo Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, lần mở rộng này sẽ được tiếp nối bởi những lần mở rộng khác và BRICS là “sự hợp tác của các quốc gia bình đẳng, có quan điểm khác nhau nhưng có tầm nhìn chung để tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn”.

Việc chào đón 5 thành viên mới đánh dấu lần mở rộng đầu tiên của BRICS kể từ 2010. Ảnh: Reuters.

Ra đời vào đầu thế kỷ XXI gồm 4 nước thành viên, sau đó Nam Phi gia nhập, vai trò và ảnh hưởng của nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) đã, đang không ngừng mở rộng và ngày càng phát huy vị trí là đầu tàu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thế giới. Nhóm BRICS hiện gồm các nước Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi, chiếm 42% dân số thế giới và 1/4 GDP toàn cầu. Nhóm mở rộng, được gọi là BRICS+, sẽ chiếm gần một nửa tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu vào năm 2040. Theo đánh giá của giới chuyên gia, việc BRICS mở rộng đáng kể thành viên trong khối Nam bán cầu sẽ góp phần tạo nên những ảnh hưởng lớn trong nỗ lực cân bằng trật tự thế giới.

Trên thực tế, BRICS ngày càng trở nên hấp dẫn như một nền tảng mới cho ngoại giao và tài trợ phát triển. Tại hội nghị cấp cao đầu tiên được tổ chức trực tiếp kể từ đại dịch COVID-19 bùng phát, các nhà lãnh đạo BRICS đã chia sẻ tầm nhìn của nhóm hướng đến tư cách là các quốc gia đại diện cho nhu cầu và mối quan tâm của người dân ở các nước Nam bán cầu, gồm nhu cầu tăng trưởng kinh tế có lợi, phát triển bền vững và cải cách các hệ thống đa phương. BRICS cũng khẳng định cam kết đối với chủ nghĩa đa phương và duy trì luật pháp quốc tế, bao gồm các mục đích và nguyên tắc được ghi trong Hiến chương Liên hợp quốc, đồng thời nhấn mạnh cam kết của BRICS về việc giải quyết những khác biệt và tranh chấp một cách hòa bình, thông qua đối thoại và tham vấn toàn diện.

Tổng thống Brazil Luiz Lula da Silva nêu rõ việc có nhiều nước mong muốn gia nhập BRICS cho thấy đường lối đúng đắn của nhóm khi quyết định theo đuổi trật tự kinh tế thế giới mới. Tất cả các quốc gia thành viên BRICS đều khác nhau về mức độ giàu có, phát triển xã hội và khoa học, nhưng có một điểm chung là tốc độ phát triển kinh tế cao. Với các thành viên mới, BRICS sẽ chiếm khoảng 37% GDP của toàn cầu theo sức mua tương đương và 46% dân số thế giới. Điều quan trọng hơn là BRICS mở rộng quy tụ các quốc gia chiếm 80% sản lượng dầu mỏ thế giới, đưa nhóm này trở thành một trong những khối dẫn đầu trong lĩnh vực năng lượng toàn cầu. Đồng thời, BRICS bao gồm không chỉ những nước khai thác mà cả tiêu thụ tài nguyên năng lượng lớn nhất thế giới. Đây là điểm tích cực để BRICS có thể đưa ra những chiến lược khai thác và sử dụng năng lượng ổn định, bền vững, vì sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu.

Bên cạnh đó, quyết định mở rộng cũng phản ánh ý chí của BRICS hiện tại, được phản ánh rõ ràng qua hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 8/2023. Việc Nam Phi chọn chủ đề chính thức là “BRICS và châu Phi: Quan hệ đối tác vì Tăng trưởng nhanh, Phát triển bền vững và Chủ nghĩa đa phương bao trùm” cho thấy định hướng của các nước thành viên thúc đẩy hợp tác với Nam bán cầu. Theo thông báo của Nam Phi, Chủ tịch BRICS năm 2023, hơn 40 quốc gia đã bày tỏ quan tâm đến việc gia nhập BRICS, trong đó có 22 quốc gia đã chính thức nộp đơn xin gia nhập. BRICS cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích sử dụng đồng nội tệ trong các giao dịch tài chính và thương mại quốc tế giữa BRICS cũng như các đối tác thương mại, đồng thời khuyến khích tăng cường mạng lưới ngân hàng đại lý giữa các quốc gia BRICS và cho phép thanh toán bằng các đồng nội tệ. 

Ngày 1/1 cũng là ngày Nga bắt đầu đảm nhiệm vị trí Chủ tịch BRICS năm 2024. Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov cho biết, một trong những ưu tiên trong năm chủ tịch BRICS của Nga vào năm tới sẽ tập trung vào việc mở rộng vòng tròn bạn bè BRICS hơn nữa, bao gồm các quốc gia ở Mỹ Latinh cũng như tăng cường thanh toán bằng tiền tệ quốc gia. Trong cuộc phỏng vấn với China Media Group hồi tháng 10, Tổng thống Nga Vladimir Putin nhận định BRICS đang được mở rộng theo nguyên tắc đa cực toàn cầu. Theo nhà lãnh đạo, BRICS là một nền tảng nơi các quốc gia có thể quan hệ với nhau một cách bình đẳng.