Nhật Bản chuẩn bị đối phó với động đất như thế nào?

Một trận động đất mạnh đã tàn phá bán đảo Noto, miền Trung Nhật Bản vào đúng ngày đầu năm mới 2024, khiến 62 người thiệt mạng theo báo cáo tạm thời. Theo Viện Vật lý Địa cầu Hoa Kỳ (USGS), trận động đất được ghi nhận ở mức 7,6 độ richter.

Nằm trên “vành đai lửa” Thái Bình Dương, nơi giao nhau của nhiều mảng kiến tạo, Nhật Bản là một trong những quốc gia thường xuyên xảy ra động đất. Trong một thế kỷ qua, đất nước Nhật Bản đã gắn rủi ro động đất vào văn hóa của mình, trở thành một tài liệu tham khảo về mặt phòng ngừa thảm họa này.

Một cộng đồng dân cư rất ý thức

Bị ám ảnh bởi ký ức về những thảm họa khủng khiếp, chẳng hạn như trận động đất ở Kobe năm 1995 khiến 6.500 người thiệt mạng, hay thảm họa kép động đất-sóng thần năm 2011, người dân Nhật Bản đã nhận thức được nguy cơ xảy ra động đất từ khi còn nhỏ.

Học sinh ở Tokyo trú dưới gầm bàn trong cuộc diễn tập động đất ngày 1-9-2023. Ảnh: AFP

Chỉ cần một cú sốc nhỏ nhất, người Nhật biết mình phải tắt bếp ga và lao xuống gầm bàn. Trong cuộc sống hằng ngày, họ cũng áp dụng những phản xạ đơn giản, chẳng hạn như tránh đặt vật nặng lên cao. Ở trường, nhiều trẻ em Nhật Bản luôn để mũ bảo hộ trong tủ đựng đồ của mình. Để tránh bị mắc kẹt trong đống đổ nát, một số cư dân mua bộ dụng cụ sinh tồn để tồn tại cho đến khi có sự trợ giúp.

Các cơ quan công quyền cũng có những biện pháp đối phó tương tự. Tính đến ngày 1-4-2023, chính quyền địa phương ở Tokyo đã lưu trữ 9,5 triệu bữa ăn ngay (gạo, mì, bánh quy) trong khoảng 400 nhà kho. “Văn hóa phòng ngừa này còn được phân biệt bằng việc phổ biến thông tin rộng rãi ngay cả trong trạng thái bình thường”, một bài viết của Viện Quan hệ quốc tế Pháp (Ifri) xuất bản năm 2019 cho hay.

Nhà nghiên cứu Jean-François Heimburger, tác giả của bài viết trên, giải thích: “Chính quyền địa phương nâng cao nhận thức của người dân bằng cách xuất bản và phân phát các tờ rơi tuyên truyền các biện pháp phòng ngừa động đất. Sau đó, các phương tiện truyền thông thực hiện nghĩa vụ pháp lý của họ bằng cách phổ biến rộng rãi thông tin hữu ích để bảo vệ người dân trước các trận động đất”.

Hoạt động mô phỏng quy mô lớn hằng năm

Kể từ năm 1960, ngày 1-9 là Ngày phòng chống thảm họa quốc gia ở Nhật Bản, trong đó các hoạt động mô phỏng và huấn luyện sơ cứu được thực hiện trong các trường học, doanh nghiệp và cơ quan hành chính. Ngày này tương ứng với ngày tưởng niệm trận động đất Kanto năm 1923, một thảm họa khiến hơn 100.000 người thiệt mạng và tạo ra bước ngoặt trong việc xem xét rủi ro địa chấn ở Nhật Bản.

Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio (trái) tổ chức cuộc họp báo giả định ở Tokyo nhân Ngày phòng chống thảm họa quốc gia (ngày 1-9-2023). Ảnh: AFP

Theo Đài Truyền hình NHK của Nhật Bản, nhân kỷ niệm 100 năm thảm họa động đất Kanto, cuộc diễn tập hồi tháng 9 năm ngoái dựa trên kịch bản một trận động đất mạnh 7,3 độ richter tấn công trung tâm Tokyo ngay sau 7 giờ sáng, gây ra những đợt dư chấn mạnh khắp khu vực đô thị. Toàn bộ nội các chính phủ đã được huy động. Ngay trong buổi sáng, các bộ trưởng đã họp để thành lập “đội ứng phó khẩn cấp đặc biệt” và tổ chức “phản ứng của chính quyền”. Thủ tướng Kishida Fumio thậm chí còn phát biểu trong một cuộc họp báo giả định để giải thích hành động của chính phủ và nhắc nhở người dân về các quy tắc an toàn.

Một hệ thống cảnh báo hiệu quả

Nhật Bản cũng có hệ thống cảnh báo hiệu suất cao có tên gọi “J-Alert”, được sử dụng cho cả các thảm họa thiên nhiên (động đất, sóng thần, núi lửa phun trào) và các mối đe dọa quân sự.

J-Alert cho phép phát đi các hướng dẫn tới người dân chỉ trong vài giây thông qua các kênh truyền hình, đài phát thanh, điện thoại và loa phát thanh trên đường phố. Sau khi được kích hoạt, cảnh báo sẽ tự động dẫn đến việc đóng cửa các nhà máy điện hạt nhân và tàu cao tốc.

Kiến trúc hiện đại

Trận động đất Kanto năm 1923 đánh dấu “sự ra đời của các công trình chống địa chấn ở Nhật Bản”, ông Yoshiaki Nakano-chuyên gia đến từ Viện nghiên cứu quốc gia về khoa học trái đất và khả năng chống chịu thiên tai (NIED), giải thích.

Quy tắc xây dựng công trình chống địa chấn đầu tiên của Nhật Bản được đưa ra vào năm 1924. Sau đó, được xác định bởi luật năm 1950, các quy tắc này nằm trong số những quy tắc nghiêm ngặt nhất trên thế giới và tiếp tục được phát triển kể từ đó, rút ra bài học từ các trận động đất lớn khác xảy ra sau đó ở Nhật Bản. Chẳng hạn, các tòa nhà chọc trời được trang bị cơ chế chống rung: Đệm cao su đặt dưới móng tòa nhà để cách ly với mặt đất, bộ phận giảm xóc phân bố giữa các tầng, hay thậm chí là những con lắc nặng vài trăm tấn được lắp đặt ở phía trên.