Hạt cát - nhỏ nhưng không nhỏ

Sở dĩ có báo cáo này là các ngày 4 và 6/11 trên Báo Điện Biên Phủ có bài phản ánh giá cát xây dựng trên địa bàn thiếu cục bộ, nhiều doanh nghiệp, người dân phải mua cát với giá cao gấp 1,5 - 2 lần so với những tháng đầu năm. Đặc biệt, theo phản ánh của phóng viên thì có dấu hiệu của việc một số doanh nghiệp, mỏ khai thác cát cố tình “tạo sốt ảo”, thiếu cát để tăng giá, làm không ít hộ dân đang xây nhà, doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn tỉnh khóc dở mếu dở.

Qua kiểm tra tại các điểm mỏ, làm việc với một số doanh nghiệp đang khai thác cát, cả cát tự nhiên lẫn cát nghiền (cát nhân tạo), cho thấy, vấn đề thiếu cát cục bộ vài tháng gần đây là có thật. Cũng vì lý do này mà có doanh nghiệp, mỏ cát đã cố tình nâng giá bán lên cao. Quá trình kiểm tra, có doanh nghiệp niêm yết công khai bảng giá công bố của Sở Xây dựng, nhưng không công khai giá bán của đơn vị. Có doanh nghiệp công bố bảng giá của Sở Xây dựng và giá bán của doanh nghiệp, nhưng chênh lệch khá cao (chênh 45.000 đồng/m³). Đây là giá bán nơi sản xuất đã có thuế VAT nhưng chưa có chi phí vận chuyển. Cũng là cát nghiền từ đá, đạt tiêu chuẩn kỹ thuật: TCVN 9205;2012, nhưng có giá bán khác nhau (chênh lệch 34.000 đồng/m³).

Quy luật thị trường là thế. Khi cung - cầu về cát xây dựng không tìm được điểm chung sẽ dẫn tới chênh lệch giá bán. Báo cáo cho thấy, nhu cầu cát xây dựng trong 2 tháng cuối năm 2024 là 81.433m³, trong khi công suất khai thác cát chỉ đáp ứng 32.500m³, còn thiếu 48.933m³.

Năm 2025, dự báo nhu cầu cát xây dựng là 486.114m³, trong khi năng lực khai thác hiện tại và năng lực thiết kế đạt khoảng 253.635m³, thiếu khoảng 232.480m³.

Như vậy, việc thiếu cát trong 2 tháng cuối năm và cả năm 2025 đã được dự báo. Vấn đề còn lại là chúng ta có giải pháp như thế nào để giải quyết những bất cập nêu trên.

Theo đó, cần nhanh chóng hoàn thiện các thủ tục, giấy tờ để cấp phép khai thác cát cho những doanh nghiệp đã trình hồ sơ lên cơ quan chức năng.

Với các doanh nghiệp chưa khai thác hết công suất, cần nâng công suất lên tối đa.

Một vấn đề doanh nghiệp quan tâm, đề xuất, đó là, giá thành cát nghiền do Sở Xây dựng công bố đang thấp, từ 160.000 - 274.000 đồng/m³ (tuỳ loại cát). Để làm ra cát nghiền tiêu chuẩn, phải qua nhiều công đoạn: nghiền, lọc bụi, sàng lọc tỷ lệ, lắng lọc tạp chất bẩn qua nước, hút khô, phun sương bảo vệ môi trường quanh khu vực sản xuất… Sản xuất theo dây chuyền khép kín, chi phi lớn, trong khi giá bán thấp (bằng ½ giá cát tự nhiên khai thác lậu), doanh nghiệp càng làm càng lỗ nên chưa chạy hết công suất.

Cát nghiền lấy từ đá. Trong khi mỏ đá đã cấp phép theo thời hạn, trữ lượng, khối lượng khai thác cụ thể từng năm. Nếu tăng công suất sẽ phá vỡ cam kết khai thác theo lộ trình, theo năm, theo nhóm sản phẩm (bao nhiêu m³ cát, bao nhiêu m³ đá/năm), dẫn tới vi phạm quy định. Điều này cũng cần được chính quyền các cấp, ngành chuyên môn nghiên cứu, giải quyết, tránh gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Thực tế, việc cạnh tranh về giá cũng đang xảy ra. Doanh nghiệp đầu tư trang thiết bị, dây chuyền nghiền cát hiện đại, đáp ứng đủ tiêu chuẩn kỹ thuật cũng bán giá tương đương như những dây chuyền đơn giản, chất lượng kém hơn, cát nhiều tạp chất hơn. Đây là bất cập, cần cơ quan chuyên môn đánh giá khách quan, đưa ra kết luận rõ ràng, mức giá bán cũng phải khác nhau.

Nhiều doanh nghiệp ý kiến rằng, họ đến đây theo chủ trương thu hút, mời gọi đầu tư của tỉnh. Họ rất tin tưởng vào chính quyền các cấp và các sở, ngành liên quan nên mới bỏ hàng chục thậm chí hàng trăm tỉ đồng để khai thác mỏ vật liệu xây dựng, khai thác đá, nghiền cát, làm gạch không nung… Quá trình sản xuất kinh doanh, đã chấp hành đúng các quy định của Nhà nước và chính quyền địa phương. Nếu cứ để tình trạng cát tặc lộng hành, doanh nghiệp khai thác “cát chui, cát lậu” bán với giá cao, trong khi doanh nghiệp “chính thống” thì bán theo giá niêm yết, thường thấp hơn nhiều so với giá thị trường, thì sớm hay muộn sẽ đóng cửa.

Khi đó, tình trạng thiếu cát xây dựng lại xảy ra. Cung không đủ cầu, sẽ dẫn tới giá bán được đẩy lên cao, gây khó khăn cho người dân làm nhà và doanh nghiệp xây dựng như thời gian gần đây.