“Khoen tạy” trong văn hóa người Thái đen

Theo nghiên cứu điền dã của Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Tô Ngọc Thanh, “khoen tạy” là tập tục truyền đời của người Thái đen. Theo tiếng Thái, “khoen” nghĩa là “treo”, “tạy” nghĩa là “túi”. “Khoen tạy” được hiểu là túi treo vật dụng cơ bản dùng cho nam giới (thường gồm 1 chiếc quạt tre, 1 chiếc cung, 1 túi vải, 1 chiếc giỏ…)  - thể hiện trong gia đình, dòng họ có thêm thành viên nam. Không gian “khoen tạy” trước đây được thực hiện tại nhà trưởng họ. Thông thường, ở gian để thờ cúng trong nếp nhà sàn, đồng bào người Thái gọi là “hoóng”, phía trên sà vượt chính là không gian để treo các chùm “tạy”. Mỗi hộ gia đình tương ứng với 1 chùm. Ngày nay, nếp sinh hoạt cộng đồng tại nhiều bản người Thái đã có sự đan xen giữa các dân tộc, nhiều gia đình bố trí không gian “khoen tạy” tại nhà con trưởng hoặc tại nhà mình.

Theo lý giải của một số thầy mo người Thái đen, những vật phẩm chứa trong “tạy” xuất phát từ đời sống sinh hoạt. Người Thái thường ăn xôi quanh năm. Khi dỡ xôi, để xôi nhanh khô, dẻo thì người phụ nữ thường lấy quạt nan để quạt rồi mới cất vào coóng (vật dụng để đựng). Nên quạt nan tượng trưng cho sự ấm no, sung túc. Chiếc cung tượng trưng cho tài săn bắt, sự dũng mãnh của người nam. Còn chiếc giỏ sẽ đựng một ít tiền và thẻ gỗ khắc tên của nam đinh trong nhà.

 “Khoen tạy” không quy định thời gian cụ thể để thực hiện nhưng thường khi nhà có thêm con trai, gia đình sẽ chọn ngày đẹp theo lịch của người Thái để làm lễ nhập tên của đứa trẻ thêm vào gia đình, dòng họ. Khi làm lý, mỗi đầu đinh là một con gà, mổ ra cúng tổ tiên để xin phép nhập họ. Lễ cầu cho tổ tiên về nhận con, cháu; bảo ban, dẫn dắt con, cháu trở thành người con dũng mãnh của gia đình, dòng họ. Khi gia đình có người nam mất thì cũng sẽ làm lễ bỏ tên ra khỏi “khoen tạy” để linh hồn họ được trở về với tổ tiên.