Hợp tác xã mắc ca vẫn “giậm chân tại chỗ”

Tính đến hết năm 2022, toàn tỉnh đã thành lập được 10 HTX mắc ca trên địa bàn các huyện, thành phố (trừ huyện Tủa Chùa và TX. Mường Lay). Mục tiêu thành lập các HTX mắc ca để tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất - chế biến tiêu thụ mắc ca theo mô hình “hộ nông dân - HTX - nhà đầu tư” thông qua hợp đồng kinh tế giữa HTX và nhà đầu tư; trong đó nhà đầu tư giữ vai trò trung tâm của chuỗi liên kết, HTX là đầu mối đại diện của hộ dân tham gia liên kết. Người tham gia sẽ được hỗ trợ chi phí mua cây giống và các vật tư thiết yếu theo quy định.

HTX Mắc ca Thanh Xương (bản Pú Tửu, xã Thanh Xương, huyện Điện Biên), được thành lập từ tháng 3/2022; mục tiêu trong năm 2022 trồng 5ha mắc ca và đã vận động người dân đào 1.000 hố để chuẩn bị trồng cây. Tuy nhiên, do chưa liên kết được với nhà đầu tư nên chưa có cây giống, thành viên HTX đã lấp hố để lấy diện tích đất trồng sắn. Đến nay, hơn 1 năm kể từ thời điểm thành lập, HTX Mắc ca Thanh Xương vẫn chưa trồng được mắc ca.

Tương tự, HTX Mắc ca Nà Nọi (bản Nà Nọi, xã Nà Nhạn, TP. Điện Biên Phủ) được thành lập từ tháng 2/2022, trên cơ sở tự nguyện của 14 thành viên với vốn điều lệ 3 tỷ đồng. Theo ông Lò Văn Thương, Giám đốc HTX Mắc ca Nà Nọi, năm 2022 HTX huy động xã viên phát thực bì, đào hố và dự kiến trồng 4ha mắc ca theo hình thức liên kết, tuy nhiên đến nay HTX chưa liên kết được với nhà đầu tư và dự kiến trong thời gian tới sẽ giải thể HTX.

Đến nay HTX Mắc ca Tát Hẹ (xã Ẳng Nưa, huyện Mường Ảng) đã giải thể sau một thời gian ngắn thành lập. Được thành lập đầu năm 2022 với 18 thành viên, trong năm 2022 HTX đã triển khai trồng 10ha mắc ca. Song, điều đáng nói là tất cả các khâu từ đào hố, mua cây giống đến trồng cây đều do các thành viên HTX tự bỏ kinh phí thực hiện; còn nhà đầu tư liên kết với HTX không tham gia trong suốt quá trình. Cộng thêm khó khăn trong áp dụng hóa đơn điện tử, kê khai nộp thuế nên tháng 10/2022 HTX Mắc ca Tát Hẹ đã thông báo giải thể sau gần 10 tháng thành lập.

Theo thống kê của cơ quan chức năng, hiện nay chỉ có duy nhất HTX Mắc ca Cựu chiến binh huyện Mường Ảng đã liên kết và ký hợp đồng với nhà đầu tư (Công ty Cổ phần Him Lam mắc ca Điện Biên) trồng được 41,3ha cây mắc ca; dự kiến trong năm 2023 sẽ trồng thêm khoảng 30 - 40ha. Còn lại hầu hết các HTX mắc ca đều chưa triển khai thực hiện, chưa liên kết với nhà đầu tư.

Nguyên nhân các HTX mắc ca chưa đi vào hoạt động chủ yếu do công tác đo đạc, quy chủ đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các hộ dân trong vùng dự án còn chậm. Một số người có tâm lý lo sợ các dự án mắc ca sẽ làm người dân không còn đất để lại cho con cháu; tâm lý hoài nghi cây mắc ca liệu có phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương; đồng thời lo lắng sau này sản phẩm không bán được. Trong khi đó, người dân trong vùng dự án đa số là dân tộc thiểu số vẫn chưa hiểu rõ về mô hình HTX kiểu mới.

Ngoài ra, nguyên tắc cơ bản để các thành viên tham gia mô hình HTX phải có nhu cầu, tự nguyện và góp vốn khi tham gia HTX. Đối với người dân trong vùng dự án điều này rất khó khăn do người dân không có tài sản, tiền mặt để góp vốn tham gia thành viên HTX. Người dân chưa nhận thức hết được tầm quan trọng về kinh tế - môi trường của cây mắc ca. Năng lực điều hành, quản lý của giám đốc, kiểm soát, kế toán HTX còn hạn chế. HTX chưa chủ động xây dựng được phương án sản xuất kinh doanh.

Để các HTX mắc ca đi vào hoạt động, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Liên Minh HTX tỉnh đề nghị các nhà đầu tư phối hợp với UBND cấp huyện khẩn trương hoàn tất các thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các thành viên trong vùng dự án. Cần bổ sung cơ chế, chính sách hỗ trợ sinh kế cho thành viên HTX mắc ca trong giai đoạn đầu trồng cây. Về phía các nhà đầu tư cần xây dựng lộ trình liên kết cụ thể; phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng, địa phương trong các hoạt động liên kết với HTX mắc ca.