Cách nào kiểm soát thuốc lá thế hệ mới?

Thuốc lá mới được ghép chung một phân nhóm

Theo Tổ chức Y tế thế giới, thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có nhiều điểm tương đồng vì cùng thuộc nhóm sản phẩm hóa hơi mà không đốt cháy. Cả hai sản phẩm đều sử dụng thiết bị điện tử và đều hoạt động theo cơ chế làm nóng để tạo ra khí hơi (aresol) có chứa nicotine. Do không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu, cả hai sản phẩm đều không có hắc ín (tar) - một trong những sản phẩm phụ chứa các thành phần gây hại của khói thuốc.

Từ những điểm tương đồng về đặc tính kỹ thuật này, Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá điện tử và điếu thuốc lá làm nóng (chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống).

Thống nhất và tuân thủ theo hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 8-6-2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 24.04 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Tại Việt Nam, cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử cùng phù hợp với định nghĩa “thuốc lá khác” được quy định tại khoản 1, Điều 2, Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012.

Trên cơ sở này, trong quá trình xây dựng và đề xuất chính sách, Bộ Công Thương đã lấy ý kiến từ các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp và nhận được sự ủng hộ về việc lập một hành lang pháp lý đối với thuốc lá thế hệ mới để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và quản lý hiệu quả hơn.

Theo các kết quả khảo sát, khoảng 90% sản phẩm thuốc lá thế hệ mới tiêu thụ lậu ở Việt Nam hiện nay là thuốc lá điện tử và 10% còn lại là thuốc lá làm nóng, do đó cần đưa cả hai sản phẩm này vào diện quản lý để ngăn ngừa các hậu quả cả về kinh tế và xã hội.

Xem xét thí điểm quản lý thuốc lá thế hệ mới

Để tiến tới kiểm soát tình trạng này, Chính phủ và Bộ Công Thương đang xem xét cho phép kinh doanh thí điểm thuốc lá thế hệ mới nhằm bước đầu xây dựng khung pháp lý ngăn chặn hiệu quả tình trạng kinh doanh bất hợp pháp các sản phẩm này, tránh các tác động tiêu cực đến xã hội và chống thất thu ngân sách.

Phương án trình Chính phủ của Bộ Công Thương xây dựng theo hướng phù hợp với Chiến lược Quốc gia về giảm thiểu tác hại của thuốc lá, an toàn sức khỏe người sử dụng, dung hòa quyền lợi giữa các chủ thể liên quan và phù hợp thông lệ quốc tế. Theo đó, thuốc lá thế hệ mới (bao gồm cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1, Điều 2 của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012, do vậy thuộc phạm vi điều chỉnh của Nghị định 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá.

Theo ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế (Bộ Tư pháp), thuốc lá thế hệ mới phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá, do đó cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành.

Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotine thì đều là thuốc lá. Sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Vì vậy, cần có quy định để quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chứ không phải thí điểm.

Từ góc nhìn khác, ông Trần Thành Trung, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho rằng, đối với thuốc lá điện tử do tính chất đa dạng về sản phẩm có thể có hoặc không có nicotine, cũng như không có nguyên liệu thuốc lá nên sẽ cần thẩm định về tính pháp lý trước khi thống nhất phương án kiểm soát phù hợp.

Bà Nguyễn Quỳnh Liên, Trưởng ban Dân chủ - Pháp luật (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) cho rằng, nếu luật hiện hành đã bao hàm sản phẩm thuốc lá thế hệ mới thì nên tận dụng luật đồng thời tăng mức độ xử phạt để tăng tính nghiêm minh, từ đó kiểm soát nguồn cung, ngăn chặn tình trạng bán tràn lan như thuốc lá điếu thông thường.

Còn theo các chuyên gia về thuế, các loại thuốc lá thế hệ mới dù thí điểm hay chính thức đều là đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Việc đặt các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử vào khuôn khổ quy định phù hợp cũng giúp bảo đảm người dùng được tiếp cận với những sản phẩm chính danh, được kiểm soát chất lượng, tránh hàng nhập lậu không rõ nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, cũng như thành phần bên trong sản phẩm.

Rõ ràng cần sớm xem xét đưa các sản phẩm thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử chịu chế tài của pháp luật, mặt khác không đặt nặng lợi ích kinh tế, nguồn thu của Nhà nước. Điều này sẽ giúp mọi sản phẩm thuốc lá đều có sự giám sát chặt chẽ của luật pháp, tạo sự an tâm cho xã hội.