Chạy đua sở hữu ''vàng trắng''

Lắp ráp pin lithium-ion tại nhà máy ở thành phố Hoài Bắc (Trung Quốc).

Lithium đại diện cho một lộ trình thoát khỏi sự phụ thuộc của con người vào sản xuất nhiên liệu hóa thạch. Là kim loại nhẹ nhất được biết đến trên hành tinh, “vàng trắng” hiện được sử dụng rộng rãi trong các thiết bị điện từ, điện thoại di động, máy tính xách tay, cho đến ô tô và máy bay. Pin lithium-ion phổ biến nhất để cung cấp năng lượng cho xe điện - dòng xe ước tính chiếm tới 60% doanh số bán ô tô mới vào năm 2030.

Trong một báo cáo năm ngoái, Ngân hàng Thế giới (WB) nhận thấy rằng, việc sản xuất các khoáng sản quan trọng, bao gồm cả lithium, cần tăng gần 500% vào năm 2050 để đáp ứng nhu cầu đối với các công nghệ năng lượng sạch quan trọng. Nhà tài phiệt Mỹ Elon Musk đã gọi lithium là “loại xăng, dầu mới” và cho rằng, nếu không có nguyên liệu này xe điện sẽ không chiếm 60% doanh số bán ô tô mới vào năm 2030 như nhiều người kỳ vọng.

Cơ quan Khảo sát địa chất Mỹ (USGS) ước tính có thể tìm thấy 98 triệu tấn lithium bên dưới bề mặt Trái đất. Đầu tháng 3, Iran cho biết họ đã tìm thấy một mỏ chứa 8,9 triệu tấn lithium. Ngay sau thông báo của Tehran, Ấn Độ cũng đưa tin đã phát hiện ra một mỏ 5,9 triệu tấn lithium khác. Tuy nhiên, bất chấp nguồn nguyên liệu thô giàu có ở một số quốc gia, Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) dự báo tình trạng thiếu hụt “vàng trắng” sẽ kéo đến năm 2040.

Ở thời điểm hiện tại, cuộc đua nhằm bảo đảm tự chủ nguồn cung lithium đang diễn ra ở cấp độ cao nhất trên quy mô toàn cầu. Các quốc gia như Mỹ đang đẩy mạnh khả năng tiếp cận nguồn cung vật liệu làm pin trong bối cảnh thế giới đang quay lưng với nhiên liệu hóa thạch. Trong khi đó, với Trung Quốc, nhiệm vụ này trở nên cấp thiết hơn vì họ mới là thị trường lớn nhất thế giới của các loại phương tiện sử dụng năng lượng mới.

Ngân hàng đầu tư đa quốc gia UBS (có trụ sở chính tại Thụy Sĩ) dự đoán các mỏ mà Trung Quốc kiểm soát, bao gồm cả các dự án ở châu Phi sẽ cho sản lượng lithium lên tới 705.000 tấn vào năm 2025. Điều này sẽ nâng vị thế của Trung Quốc trong ngành xe điện toàn cầu, giúp nền kinh tế thứ 2 thế giới có thể có tiếng nói quan trọng. Tài nguyên khoáng sản của châu Phi vốn rất đa dạng phong phú, trong số đó ước tính có 4,3 triệu tấn lithium - một trữ lượng lớn khiến nhiều quốc gia muốn tiếp cận. Hiện các công ty Trung Quốc như Chiết Giang Huayou Cobalt, Tập đoàn Tài nguyên Sinomine và Tập đoàn Liti Chengxin đã đầu tư 678 triệu USD vào những dự án khai thác lithium ở Zimbabwe...

Châu Âu là một trong những khu vực thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của thị trường xe điện và pin xe điện nhằm giảm thiểu khí thải nhà kính trong lĩnh vực giao thông, hướng tới một tương lai ít carbon hơn. Châu Âu coi lithium là chìa khóa cho quá trình chuyển đổi năng lượng. Do vậy, nhu cầu của châu Âu đối với nguồn nguyên liệu quý này không ngừng tăng cao. Theo dự báo, vào năm 2050, châu Âu sẽ cần lượng lithium gấp 60 lần con số hiện nay. Việc thiếu các dự án khai thác lithium có sẵn có thể gây ra một vấn đề lớn đối với nguyện vọng chuyển đổi năng lượng của Lục địa già.

Tuy nhiên, nhiều nhà môi trường đã cảnh báo các nguyên liệu cần thiết cho sản xuất pin như lithium, khi khai thác đều gây hại cho đất đai, nguồn nước, hệ sinh thái và cả con người. Liên hợp quốc từng lên tiếng hối thúc các nước cần chuẩn bị kế hoạch ứng phó với những tác động của thời kỳ bùng nổ sản xuất pin xe điện, cũng như ứng phó với tác động về mặt xã hội và môi trường của việc khai thác những nguyên liệu thô để sản xuất loại pin này. Có như thế, việc chủ động nắm giữ nguồn tài nguyên quan trọng này mới giúp các nền kinh tế có thêm nhiều lợi thế để vươn lên dẫn đầu trong quá trình chuyển đổi xanh.