Gìn giữ làn điệu khắp

Khắp Thái là những bài hát, làn điệu trữ tình được lưu giữ bằng cách truyền miệng hoặc ghi chép từ đời này sang đời khác, là lối hát dùng thanh nhạc làm hình thức để biểu đạt nội dung thơ, truyện thơ. Khắp không chỉ thể hiện sự thi vị của ý thơ mà còn mang những tâm tư, tình cảm của người hát. Trước đây, khắp được sử dụng thường xuyên trong sinh hoạt đời thường và không thể thiếu trong các dịp lễ, tết, cưới hỏi. Thanh niên dân tộc Thái ai cũng phải biết khắp, bởi lẽ trai gái đối đáp, giao duyên, muốn làm quen, mời rượu hay tỏ tình cũng đều bằng khắp. Nhưng giờ đây cùng với sự phát triển của xã hội, khắp đã dần mất đi. Vì vậy, sau khi tìm hiểu, lựa chọn, 2 học sinh: Lò Văn Phú (lớp 9D5) và Vừ Mai Nhi (lớp 9D1), Trường THCS Him Lam đã xây dựng đề tài Bảo tồn và Phát huy các làn điệu khắp của dân tộc Thái Tây Bắc để dự thi Cuộc thi Khoa học kỹ thuật.

Em Lò Văn Phú (người đứng) và Vừ Mai Nhi (trong cùng bên trái) hướng dẫn các bạn trong trường hát các làn điệu khắp.

Cô giáo Lê Thị Tình, người hướng dẫn 2 em Phú, Nhi thực hiện đề tài, cho biết: “Tuy thuộc 2 dân tộc khác nhau, nhưng Phú và Nhi có điểm chung là say mê tìm hiểu, trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống. Vì vậy 2 em đã lập nhóm để thực hiện đề tài. Từ khi lên ý tưởng vào tháng 5/2016, Phú và Nhi đã sắp xếp thời gian học, tranh thủ ngoài giờ lên lớp nghiên cứu, tìm tài liệu về các làn điệu khắp của dân tộc Thái. Được sự hỗ trợ tận tình của giáo viên hướng dẫn, các em còn được đi thực tế tìm hiểu tại nhiều bản văn hóa dân tộc Thái trên địa bàn thành phố để sưu tầm điệu khắp cổ từ các bậc cao niên. Nhà trường cũng tạo điều kiện cho 2 em khi mời ông Mào Ết - nghệ nhân nghệ thuật trình diễn dân gian dân tộc Thái đến chia sẻ, trò chuyện về dân ca, điệu khắp Thái với học sinh toàn trường trong giờ hoạt động ngoại khóa.

Với lợi thế là người dân tộc Thái bản địa, gia đình sinh sống tại xã Mường Phăng, huyện Điện Biên, em Lò Văn Phú được giao nhiệm vụ sưu tầm, học hát các làn điệu khắp. Em Vừ Mai Nhi được phân công là nhóm trưởng sắp xếp công việc nghiên cứu, tổng hợp thông tin, xây dựng kế hoạch chi tiết. Trong quá trình triển khai đề tài, 2 em gặp không ít khó khăn bởi các làn điệu khắp đã dần mai một, nhất là các lời cổ. Một số cụ già vẫn còn thuộc vài làn điệu khắp đứt đoạn, không hoàn chỉnh. Sau nhiều tháng tìm tòi với nhiều cố gắng, các em đã sưu tầm, có thể biểu diễn hoàn chỉnh 2 bài khắp cổ: Cồng me êm tảnh té lòi (Công mẹ nuôi dưỡng từ bé), Khảy chắng ma hền chủ (Bây giờ mới thấy người yêu) và 1 bài khắp lai (lời khắp lẫn cả tiếng Thái và tiếng phổ thông) là Dú hươn thả ai (Ở nhà đợi anh). Em Lò Văn Phú cho biết: Là người Thái sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này nhưng trước đây em chưa dành nhiều thời gian để tìm hiểu văn hóa dân tộc mình. Từ khi thực hiện đề tài, em thấy càng thêm yêu, tự hào và có trách nhiệm với các giá trị truyền thống của dân tộc. Em mong muốn qua đề tài của chúng em, các bạn học sinh cũng cảm nhận được điều ấy để cùng nhau gìn giữ và phát huy những bản sắc văn hóa đẹp, không chỉ của riêng dân tộc Thái mà tất cả các dân tộc anh em”. Đề tài của các em hiện đang được áp dụng ngay tại Trường THCS Him Lam. Trong các giờ chào cờ, ngoại khóa, sinh hoạt, nhà trường đã chú trọng hướng các em đến các giá trị văn hóa truyền thống; nhiều lớp hình thành các nhóm học hát, tập luyện các làn điệu khắp. Nhờ vậy, trong trường đã có thêm một vài học sinh dân tộc Thái hát được khắp cổ.

Đầu tháng 3 vừa qua, Lò Văn Phú, Vừ Mai Nhi cùng giáo viên hướng dẫn mang thành quả đề tài của mình về đất Tổ - Phú Thọ dự thi Cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia khu vực phía Bắc. Nhớ những ngày đưa học sinh đi thi, cô Lê Thị Tình tự hào kể lại: Chuyến đi vừa qua là lần đầu tiên Phú và Nhi tham gia cuộc thi mang tầm quốc gia. Tại gian trưng bày, giới thiệu đề tài, khi Phú hát các làn điệu khắp, với lời ca mang tính tộc người đặc sắc và giọng hát thu hút rất nhiều người đến xem, tìm hiểu. Có ngày nhiều người quan tâm, hỏi chuyện đến tối các em đều khản giọng nhưng ai nấy đều vui khi công sức của mình được ghi nhận. Để đề tài của 2 em được áp dụng rộng rãi và phát huy hiệu quả hơn nữa, Trường THCS Him Lam hướng dẫn học sinh hình thành các câu lạc bộ theo sở thích, trong đó có câu lạc bộ hát các làn điệu khắp. Trước mắt, Ban giám hiệu nhà trường sẽ tạo điều kiện để các câu lạc bộ hoạt động ổn định, thuần thục để biểu diễn trong các giờ chào cờ, hoạt động chung của nhà trường. Và xa hơn là các câu lạc bộ có thể biểu diễn phục vụ du khách trong dịp đặc biệt, để các làn điệu khắp dân tộc Thái được biết đến nhiều hơn, được trân trọng giữ gìn qua các thế hệ.